Όταν στο κοντέρ του αέναου Χρόνου, η ημερομηνία δείχνει 17η Νοεμβρίου, οι παλαιότερες γενιές θυμούνται και ανατριχιάζουν σύγκορμα. Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου κατά το έτος 1973, καταγράφηκαν στο οπλοστάσιο της ιστορικής μνήμης, ως ο αγώνας των φοιτητών, των εργατών και του ελληνικού λαού γενικότερα, εναντίον της δικτατορίας και υπέρ της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Έκτοτε, τα χρόνια πέρασαν, οι καταστάσεις άλλαξαν, οι τότε νέοι ωρίμασαν, άλλοι εισήλθαν στην Τρίτη Ηλικία και πολλοί έσβησαν απ΄ τη ζωή ένεκα βιολογικών αιτιών και λόγων.
Βέβαια η αλήθεια είναι ότι αυτό δεν αποτέλεσε πρακτική όλου του λαού μας, αλλά μιας σημαντικής αριθμητικά ομάδας κι ενός γενναίου ποσοστού, τηρουμένων των αναλογιών της εποχής και του πληθυσμού, καθότι όλοι οι κανόνες έχουν εξαιρέσεις. Υπήρχαν κι εκείνοΙ σε μεγάλο βαθμό που αρνήθηκαν τη δημοκρατία και τις προεκτάσεις της.
Αυτό το γεγονός, αυξάνει το δέος, την εκτίμηση και την αίγλη που καλύπτει τις μορφές επώνυμες κι ανώνυμες εκείνων των θαρραλέων φοιτητών και εργατών.
Η πατρίδα μας Ελλάδα, συμπεριέλαβε την ημέρα της 17η Νοεμβρίου 1973, στις αγωνιστικές, ιστορικές επετείους του λαού μας και του έθνους μας και πλέον εορτάζεται στα σχολεία με κύριο στόχο να μην εισέλθει στο χρονοντούλαπο της Λήθης εκείνος ο συγκινητικός αγώνας των νέων ανθρώπων.
Γι αυτό και φέτος, όπως και κάθε έτος του παρελθόντος μέχρι σήμερα, το Αβερώφειο Γυμνάσιο – Λύκειο τίμησε την επέτειο του Πολυτεχνείου με λαμπρότητα και ιδιαίτερη επιμορφωτική διδαχή προς τους μαθητές.
Οι νέες γενιές θαρρείς και αποτελούν τους κρίκους της ενιαίας αλυσίδας που συνδέει προγόνους και απογόνους, έμαθαν, διδάχθηκαν πληροφορήθηκαν, σεβάστηκαν και τίμησαν τους αγώνες των παλαιοτέρων με τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα Μνήμης και Υπενθύμισης των Σχολείων τους.
Στην αίθουσα εκδηλώσεων του Αβερώφειου, η Επέτειος για το Πολυτεχνείο, άρχισε με βίντεο που παρακολούθησαν εκπαιδευτικοί και μαθητές, καθώς και λόγια που ακουγόντουσαν ως προανάκρουσμα της κάθε προβαλλόμενης εποχής. Σας παραθέτουμε το όλο χρονικό της εκδήλωσης όπως πραγματώθηκε στο Αβερώφειο, της οποίας την οργάνωση και επιμέλεια είχαν οι εκπαιδευτικοί, Ελένη Παπαθανασίου και Παναγιώτης Θεοδώρου, ενώ υπεύθυνος χορωδίας ήταν ο επίσης εκπαιδευτικός Νικόλαος Χατζησκάκης.
ΧΡΟΝΙΚΟ
Video 1
Θα’ λεγε κανείς πως είναι γραμμένο από τη μοίρα, αυτός ο τόπος που λέγεται Ελλάδα και που η ιστορία του είναι αίμα και δάκρυα, αγώνες, θυσίες αλλά και ηρωισμοί και δόξες και νίκες ν’ αντιμετωπίζει στο διάβα του χρόνου καταστάσεις και γεγονότα που συνθέτουν τη μακραίωνη και πολυκύμαντη ιστορία του και πολυάριθμους αγώνες που εμπνέονται από τα ευγενικά και υψηλά ιδανικά της Ελευθερίας, της Δημοκρατίας, της αυτοθυσίας και του ηρωισμού.
Μια τέτοια σελίδα εθνικής εποποιίας είναι και η περίοδος της εχθρικής κατοχής (1941 – 1944). Κατά τη διάρκεια της τριπλής κατοχής ο ελληνικός λαός στη συντριπτική του πλειοψηφία πολέμησε τους Γερμανούς στις πόλεις και στα βουνά, χωρίς να κάμπτεται από τις εκατόμβες των νεκρών και χωρίς να χάσει το θάρρος και την αγωνιστική του διάθεση. Για να κατορθωθεί η προσωπική και εθνική επιβίωση χρειαζόταν συνδυασμένη δράση. Η οργάνωση της εσωτερικής αντίστασης κατά των κατακτητών επιβάλλεται.
Ο αγώνας εναντίον των κατακτητών αρχίζει. Οι αντιστασιακές οργανώσεις για να επικοινωνούν με το λαό, μια και όλα τα μέσα ενημέρωσης βρισκόταν στα χέρια των κατακτητών, έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, με πρωτοπόρα όπως πάντα την νεολαία.
Τραγούδι «Ο δρόμος» από το μουσικό σχήμα Αβερωφείου
Το ποίημα Ρωμιοσύνη του Γιάννη Ρίτσου
Στην ύπαιθρο η αντίσταση δυναμώνει. Όσο όμως η αντίσταση του Ελληνικού λαού κορυφώνεται, τόσο η αντίδραση των στρατευμάτων κατοχής σκληραίνει και αρχίζουν οι εκτελέσεις. Ο απολογισμός των θυμάτων είναι τρομακτικός˙ 49.188 Έλληνες εκτελέστηκαν.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Αθήνα και στις 18 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου υψώνει στην Ακρόπολη την Ελληνική σημαία. Μια νέα δραματική περίοδος της ελληνικής ιστορίας αρχίζει.
video 2
Τα χρόνια 1946 – 1949 αποτελούν μια μελανή σελίδα της ιστορίας μας. Είναι τα χρόνια του Εμφυλίου πολέμου, που άφησε έντονα τραύματα. Στο διάστημα των ετών 1949 – 1967 οι διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις δεν κατόρθωσαν να εξαλείψουν τις μνήμες του Εμφυλίου και να επιβάλουν τη λήθη που τόσο ήταν αναγκαία.
Έχει όμως να παρουσιάσει και μελανές σελίδες που προκαλούν το αίσθημα της ντροπής. Μια τέτοια μελανή σελίδα είναι και η περίοδος της φασιστικής Δικτατορίας 1967 – 1974, της επταετίας της χούντας όπως καθιερώθηκε να λέγεται.
Η 21η Απριλίου 1967 δεν ήταν έκπληξη για κάποιον που παρακολουθούσε τα γεγονότα των προηγούμενων χρόνων. Ήταν φανερό ότι οι εκλογές βίας και νοθείας του ’61, η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη στα 1962, η υπόθεση «Ασπίδα», δημιούργημα της Αμερικανικής C.I.A., για την απομάκρυνση των δημοκρατικών αξιωματικών από το στράτευμα, το βασιλικό πραξικόπημα και η αποπομπή του Γεωργίου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία στα 1965, οδηγούσαν όλα σε μία δικτατορία που ο ίσκιος της πλανιόταν στην ατμόσφαιρα.
video 3
Το πραξικόπημα, που υποκινείται από τις δυνάμεις του σκοταδισμού και της ανωμαλίας, πετυχαίνει. Οι ξενοκίνητοι συνταγματάρχες θα το ονομάσουν «Επανάσταση». Αναστέλλονται τα μισά άρθρα του Συντάγματος, απαγορεύονται οι συναθροίσεις και οι συζητήσεις, ο συνδικαλισμός, τα τραγούδια και τα βιβλία που τους φαίνονται επικίνδυνα. Ο τόπος βυθίζεται στο σκοτάδι της βίας και της αναγκαστικής σιωπής.
Το ποίημα Αργοπεθαίνει του Pablo Neruda
Όσοι αντιστάθηκαν και δεν έσκυψαν το κεφάλι, πλήρωσαν για την τόλμη τους. Κυνηγητά, εξορίες, βασανισμοί γι’ αυτούς που δεν συμμορφώθηκαν προς τας υποδείξεις.
video 4
Ο λαός για άλλη μια φορά προδομένος και φυλακισμένος. Η μοναξιά και ο πόνος απαλύνονται με την αίσθηση πως κάποιος στο διπλανό κελί υποφέρει μαζί σου. Του δίνεις και παίρνεις κουράγιο με μια ιδιόμορφη τακτική επικοινωνίας: Το συνθηματικό χτύπημα στον τοίχο. Αυτός ο λαός όμως έμενε πάντα ξάγρυπνος κι ανυπόμονος. Το’ δειξε περίτρανα στην κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου κι αργότερα του Γιώργου Σεφέρη που εξελίχθηκαν σε αληθινές αντιδικτατορικές διαδηλώσεις.
Η δήλωση του Γιώργου Σεφέρη (28 Μαρτίου 1969)
Τα χρόνια όμως περνούν. Η χούντα με τις λαθεμένες επιλογές της ολοένα φθείρεται. Αναζητεί «πολιτικές λύσεις», και υπόσχεται εκλογές και φιλελευθεροποίηση.
1973: Η χρονιά της μεγάλης δοκιμασίας για την χούντα. Οξύνονται τα προβλήματα της οικονομίας, αναπτύσσονται εργατικές κινητοποιήσεις, διαδηλώσεις αγροτών, συλλαλητήρια, κηρύσσονται απεργίες, οργανώνονται πορείες. Η ψυχική δύναμη αντιστέκεται στη βία. Μαζί με τον λαό και οι Έλληνες σπουδαστές, το πιο ζωντανό κομμάτι του, βρίσκονται στις επάλξεις του αγώνα.
Το ποίημα «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος» του Τάσου Λειβαδίτη
Νοέμβριος 1973: Πολυτεχνείο. Ένα οικοδομικό τετράγωνο ελευθερίας, πέντε μόλις στρέμματα στη ματωμένη καρδιά της Αθήνας. Τετάρτη, 14 Νοέμβρη, η πρωτεύουσα. Πέμπτη, 15 Νοέμβρη, η Ελλάδα. Παρασκευή, 16 Νοέμβρη, η ανθρωπότητα ολόκληρη, έζησαν με κομμένη την ανάσα τις συγκλονιστικές στιγμές ανάτασης και μεγαλείου ενός λαού που σπάει τα δεσμά του. Ενός λαού που υψώνοντας το ανάστημά του και περιφρονώντας το θάνατο φώναζε: «Απόψε πεθαίνει ο φασισμός» κι έλεγε όχι στην ταπείνωση.
Το ποίημα «Ένας ζεστός Νοέμβρης» του Δημήτρη Ραβάνη – Ρεντή
Video 5
Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί – Νίκος Ξυλούρης
Ακολουθεί φωτογραφικό υλικό
Τα γεγονότα του Νοέμβρη όμως δεν ήρθαν τόσο ξαφνικά. Ενώ στην αρχή ξεκίνησαν ως κίνημα φοιτητικό, γρήγορα συγκέντρωσαν τη συμπαράσταση όλου του λαού.
Πριν από την κατάληψη του Πολυτεχνείου, το φοιτητικό κίνημα είχε δεχτεί πολλά χτυπήματα. Τα Πανεπιστήμια και όλες οι ανώτερες σχολές είχαν μεταβληθεί σε τόπους τρομοκρατίας. Οι πράκτορες της χούντας – ανάμεσα τους και κάποιοι καθηγητές και δήμιοι της Ε.Σ.Α. – περιπολούν έξω από τις σχολές για να υπενθυμίζουν την παρουσία τους. Μια παρουσία τρόμου. Το τυραννικό καθεστώς έβλεπε τις ξεκάθαρες ιδέες των φοιτητών, καταλάβαινε ότι γι’ αυτούς πήγαινε στα χαμένα η καθημερινή πλύση εγκεφάλου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και ανησυχούσε. Μάντευε πως αργά ή γρήγορα θα γινόταν η έκρηξη και θέλησε να την προλάβει.
Με αντισυνταγματικό νόμο αφαιρεί κάθε δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του φοιτητή και μετατρέπει τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σε εξαρτημένες ομάδες. Στόχος της να στραγγαλίσει κάθε ελεύθερη φωνή. Συλλαμβάνει και κλείνει στις φυλακές υπεύθυνα στελέχη του φοιτητικού κινήματος, διορίζει στις σχολές γνωστούς απόστρατους ταγμένους στην υπηρεσία της, απολύει κάθε δημοκράτη καθηγητή.
video 6
Το ποίημα «Τα κάγκελα» της Κωστούλας Μητροπούλου
Η πρώτη μαζική φοιτητική εξέγερση γίνεται στο Πολυτεχνείο στις 14 Φλεβάρη 1973. Παρά την αντίδραση της Συγκλήτου η αστυνομία επεμβαίνει ξυλοκοπώντας αλύπητα και κάνοντας συλλήψεις. Είναι η πρώτη χτυπητή παραβίαση του Πανεπιστημιακού ασύλου. Ακολουθεί και δεύτερη έκρηξη στις 23 Φλεβάρη 1973 από τους φοιτητές της Νομικής που διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στη δικτατορία. Για πρώτη φορά εδώ ακούγονται συνθήματα γενικότερα: «Κάτω η Χούντα», «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία», που δείχνουν ότι ο αγώνας δεν περιοριζόταν μόνο στη διεκδίκηση μερικών ελευθεριών για το φοιτητικό κίνημα, αλλά έφερνε στην επιφάνεια τη διεκδίκηση όλου του λαού για την λευτεριά του. Το πρόβλημα του εκσυγχρονισμού και του εκδημοκρατισμού της Παιδείας συνδέθηκε άμεσα με τη γενικότερη πολιτική κατάσταση.
video 7
Η αναταραχή συνεχίζεται και φτάνουμε στο Νοέμβρη του ’73. Το σκηνικό για την τελευταία πράξη του δράματος έχει στηθεί. Στις 14 Νοέμβρη συνεδριάζουν οι Γενικές Συνελεύσεις των σχολών του Πολυτεχνείου και αποφασίζουν κατάληψη. Παράλληλες συγκεντρώσεις γίνονται και σε άλλες σχολές με κύριο θέμα την άμεση διενέργεια ελεύθερων εκλογών. Με ψήφισμα οι φοιτητές καταδικάζουν τα κυβερνητικά μέτρα και ζητούν εκδημοκρατισμό των Ανωτάτων Ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία και κατάργηση των αντιφοιτητικών διαταγμάτων απλώνοντας τα χέρια στο λαό. Τη νύχτα εκείνη οι κοιμισμένες συνειδήσεις αφυπνίζονται απ’ τη φωνή του εκφωνητή του ραδιοσταθμού των φοιτητών, που δονεί στις καρδιές.
video 8
Εν τω μεταξύ φοιτητές από άλλες σχολές καταφέρνουν να σπάσουν τον κλοιό της αστυνομίας και να μπουν στο Πολυτεχνείο. Ακολουθούν μαθητές, εργάτες, υπάλληλοι. Η ψυχή ακολουθεί το δρόμο της, έξω από την ψυχρή λογική, έξω από μικροϋπολογισμούς και φόβους υστερόβουλους. Εμφανίζονται τα πρώτα πλακάτ και συνθήματα στους τοίχους: «Κάτω η Χούντα» , «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία». Από στόμα σε στόμα η Αθήνα μαθαίνει. Η Ελλάδα μαθαίνει. Στις 7 το βράδυ, κι ενώ ο κόσμος συρρέει στο Ίδρυμα, οι φοιτητές αποφασίζουν την κατάληψη του, εκλέγουν συντονιστική επιτροπή και επιτροπή αγώνα. Συγκεντρώνονται χρήματα κι αρχίζει η προμήθεια τροφίμων και φαρμάκων.
video 9_
15 Νοέμβρη ημέρα Πέμπτη: Οι φοιτητές οργανώνουν τη δράση τους. Εκλέγουν διάφορες επιτροπές για την αντιμετώπιση των εξελίξεων. Αρχίζει να λειτουργεί και ο πρώτος πολύγραφος. Τυπώνονται προκηρύξεις, αυτοσχέδια ποιήματα και σκίτσα, που σκορπίζονται παντού.
Η Σύγκλητος ζητά από τον υπουργό Παιδείας τη μη παραβίαση του Πανεπιστημιακού Ασύλου, την αποφυγή αστυνομικής επέμβασης και συνιστά να γίνει διάλογος για την επίλυση των φοιτητικών αιτημάτων. Οι φοιτητές υπόσχονται να σεβαστούν την περιουσία του Ιδρύματος. Η εκδήλωση παίρνει την αληθινή της μορφή. Τα συνθήματα είναι και πολιτικά και καλούν το λαό σε αγώνα για την ανατροπή της χούντας. Η Αστυνομία παρά τον ασφυκτικό κλοιό, δεν καταφέρνει να εμποδίσει την προσέλευση διαδηλωτών. Και πληθαίνουν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Η φωνή των φοιτητών φτάνει μέχρι και σήμερα ζωντανή στα αυτιά μας.
Όλες οι ελπίδες του έθνους συγκεντρώθηκαν σε κείνα τα νεανικά άφοβα πρόσωπα που καλούσαν τον λαό να ενωθεί μαζί τους και ν’ αποτινάξει το ζυγό! «Συμπαράσταση λαέ». Και τούτος ο λαός που ξέρει να υποχωρεί χωρίς να λυγάει, που ξέρει να λυγάει χωρίς να παραδίνεται, δεν ήταν δυνατόν να μην ανταποκριθεί στο κάλεσμα. Η αστυνομία διατάχθηκε να χτυπήσει, μα δεν ήταν δυνατόν πια να κρατήσει κανείς μια λαοθάλασσα. Οδοφράγματα στήνονται και ανάβουν φωτιές στους δρόμους για να καταπολεμηθούν τα δακρυγόνα που πέφτουν βροχή.
video 10
Στις 1, ξημερώματα 17 Νοέμβρη, τα τανκς βρίσκονται έξω από το Πολυτεχνείο και σημαδεύουν με το φως των προβολέων τους αγωνιστές. Οι φοιτητές τραγουδούν τον Εθνικό Ύμνο, υποδέχονται με χειροκροτήματα τους φαντάρους, εκλιπαρούν να μη χτυπήσουν, να μη χυθεί αδερφικό αίμα.
Το ποίημα «1050 ΧΙΛΙΟΚΥΚΛΟΙ» της Κωστούλας Μητροπούλου
Το ποίημα «Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο» του Τάσου Λειβαδίτη
Ώρα 2:57 πμ. Τρία τανκς ορμάνε μαζί. Το πρώτο ρίχνει τη μεγάλη πόρτα με τα κάγκελα, παρασύροντας μαζί της και πολτοποιώντας τους νέους που γαντζωμένοι πάνω της άπλωναν τα χέρια καλώντας τους στρατιώτες να ενωθούν μαζί τους. Ύστερα κάνει όπισθεν κι ανοίγει δρόμο στους φονιάδες. Ακολουθούν σκηνές φρίκης και πανικού. Κυνηγητό, χάος κι ο πομπός βουβάθηκε. Κραυγές πόνου και αγωνίας ακούγονται μέχρι το πρωί.
video 11
Το ποίημα «Στους σκοτωμένους σπουδαστές του Νοεμβρίου» της Λένας Παππά
Το ποίημα «Ο νεκρός που τον είπανε αρχηγό»
Αυτό ήταν το τέλος. Έτσι έπεσε το οχυρό της δημοκρατίας. Κυριευμένο, μα απροσκύνητο. Οι υπερασπιστές του βγήκαν με τα χέρια σφιγμένα και το κεφάλι ψηλά. Τους έβγαλε η βία, δεν παραδόθηκαν. Υποχώρησαν. Περήφανοι, ναι. Νικημένοι, όχι.
«Απόψε πεθαίνει ο φασισμός» ήταν το σύνθημα της νύχτας της Παρασκευής μέχρι τις πρωινές ώρες του Σαββάτου. Ο φασισμός μπορεί να μην πέθανε εκείνη τη νύχτα είχε όμως λαβωθεί ανεπανόρθωτα. Η χούντα άρχιζε να μετρά τις τελευταίες της μέρες.
video 12 Ένα το χελιδόνι
Το πρόσωπο του Πολυτεχνείου δεν είναι απόμακρο. Είναι ανθρώπινο σαν το δικό μας πρόσωπο. Είναι γνήσιο και ζωντανό. Είναι η αντίσταση. Η αμφισβήτηση της γκρίζας ουδέτερης καθημερινότητας που κλέβει τη λάμψη από τα μάτια μας. Είναι η διεκδίκηση της ομορφιάς, της φιλίας, της αλήθειας, του χαμόγελου, της ζωής. Είναι η αλλαγή του κόσμου.
Ποίημα «Ιδιώνυμο» της Κατερίνας Γώγου
Σ’ αυτήν εδώ την καταγραφή ενός χρονικού δεν μπορεί να μπει η λέξη τέλος. Γιατί αμέσως μετά το θέαμα του άδειου ρημαγμένου χώρου υπήρχε ένα πρόβλημα: της ζωής και του θανάτου. Πόσοι ζωντανοί; Πόσοι νεκροί; Πόσοι έζησαν και θυμούνται; Προσκλητήριο πρώτο. «Λείπει η Ελένη. Λείπει ο Πέτρος. Λείπει ο Δημήτρης.»
Ακολουθεί το ποίημα «Το προσκλητήριο»
Επέτειος του Πολυτεχνείου. Τα λόγια ηχούν ολοένα και φτωχότερα. Τραγούδια, φωνές, εκδηλώσεις για τρεις μέρες. Το Πολυτεχνείο! Σημείο αναφοράς της ιστορίας που τώρα γράφεται. Δεν έχει ανάγκη πανηγυρικών. Οι ήρωες που έθρεψε ο τόπος αυτός ξεπήδησαν μέσα από τα σπλάχνα του λαού! Άνθρωποι φιλήσυχοι, σαν αυτούς που κάθε μέρα καλημερίζουμε στους δρόμους περπατώντας, με τα ρούχα της δουλειάς. Σε τούτη ‘δω την αίθουσα μπορεί να’ ναι κάποιος τους, προσμένοντας την ώρα που θα χρειαστεί η πατρίδα, η λευτεριά, η δημοκρατία, λογής – λογής αγώνες που δεν έχουν τελειωμό.
Τραγούδι «Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι» από το μουσικό σχήμα Αβερωφείου
video 13
Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας συγχαίρει εκπαιδευτικούς και μαθητές για την επιτυχημένη εκδήλωση Μνήμης και εύχεται καλή συνέχεια σε όλους, με δύναμη, υγεία και προκοπή!
