Ο Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου είναι ο μεγαλύτερος Ελληνορθόδοξος ναός που υπάρχει στην Αλεξάνδρεια και λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Η παρούσα του μορφή είναι αποτέλεσμα των επισκευών και των ανακαινίσεων που έχει δεχτεί σε τέσσερεις διαφορετικές χρονικές στιγμές από την ίδρυση του μέχρι και σήμερα (1892, 1926, 1930, 2002-2004).

Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας αποφάσισε την οικοδόμηση του Ναού με πρωτοβουλία κυρίως του πρώτου Προέδρου και τότε Γενικού Προξένου της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια, Μιχαήλ Τοσίτσα και των Ιωάννη Δ’ Αναστάση και Στέφανου Ζιζίνια. Υπήρξε ανάγκη προκειμένου να εκκλησιάζεται το ποίμνιο σε κεντρικό ναό,, δεδομένου ότι ο Καθεδρικός Ναός του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας (Ι.Ν. Αγίου Σάββα), βρισκόταν σε ακατοίκητη περιοχή. Με σχετικό έγγραφο της 23ης Ιανουαρίου 1844 ο τότε Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ιερόθεος Α’ παρέσχε την άδεια οικοδόμησης Ναού. Συγχρόνως ο Πατριάρχης στο έγγραφο αυτό προέτρεπε τους παροίκους να συμβάλουν όσο περισσότερο μπορούσε ο καθένας. Έτσι την 16η Νοεμβρίου 1847, προεξάρχοντος του Πατριάρχη Ιεροθέου Β’ τέθηκε ο θεμέλιος λίθος σε οικόπεδο που δώρησε στην Ε.Κ.Α. ο Μιχάηλ Τοσίτσας. Η οικοδόμηση του ναού διήρκεσε εννέα χρόνια και τα έξοδα καλύφτηκαν από εράνους. Ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας κατέβαλε το ποσό που χρειάστηκαν οι εικόνες του Εορτολογίου (παραγγέλθηκαν στη Ρωσία) και δώρησε ή συνέβαλε να δωρηθούν οι δέκα Δεσποτικές εικόνες του τέμπλου του Ναού. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν την 25η Μαρτίου 1856.

Ο αρχιτέκτωνας του ναού ήταν ο Ερμέτες Πιερρότης, ενώ σύμφωνα με τα αρχεία για την ολοκλήρωση του

ναού εργάστηκε και ο αρχιτέκτωνας Λούκοβιτς. Το 1885 ο αρχιτέκτωνας Σόφιος επέβλεψε το έργο της προσθήκης της αριστερής πτέρυγας του ναού. Για την κατασκευή του Εικονοστασίου, του Πατριαρχικού θρόνου, του Σύνθρονου και του Άμβωνα εργάστηκε ο Ιάκωβος Βαρούτης. Για την κατασκευή των θυρών, των παραθύρων, των στασιδίων, των κουβουκλίων, καθώς και για την υπόλοιπη ξυλουργική επένδυση εργάστηκε ο Γεώργιος Φιλιππίδης. Το 1892 έγινε η πρώτη επισκευή του ναού και κάποια περαιτέρω διακόσμηση με έξοδα του Ιωάννη Δημητρίου. Το 1934 άρχισε να αναπτύσσεται η ιδέα για την περαιτέρω αγιογράφηση του ναού, κατόπιν προτάσεως της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, με μεσολάβηση του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, ο οποίος εν έτει 1913 υπήρξε Προϊστάμενος του ναού. Το αγιογραφικό μέρος ανέλαβε ο καλλιτέχνης Ματσάκης, ενώ ο Ξενόπουλος ανέλαβε τα υαλώματα. Ο ναός παραδόθηκε ευπρεπισμένος στις 20 Δεκεμβρίου 1953. Ασφαλώς στην καθυστέρηση συνέβαλε καθοριστικά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Το 2001 λαμβάνεται η απόφαση από τον τότε Πρόεδρο της Ε.Κ.Α. κ. Στέφανο Ταμβάκη και τον τότε Πρόεδρο του Κοινωφελούς Ιδρύματος “Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης” κ. Στέλιο Παπαδημητρίου να ανακαινιστεί ο Ι.Ν. Ευαγγελισμού. Τα έργα διήρκεσαν δύο χρόνια από το 2002 μέχρι και το 2004 και τα θυρανοίξια του ναού τελέσθηκαν την 25η Μαρτίου 2006, υπό του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου και του Αλεξανδρινού Προκαθημένου κ.κ. Θεοδώρου Β’, παρόντος του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Καρόλου Παπούλια. Από τότε ο ναός διατηρεί την παλαιά του αίγλη και συγκεντρώνει τους εναπομείναντες Έλληνες, αλλά και τους περιηγητές από την Ελλάδα και άλλα μέρη της γης, κυρίως τους παλιούς Αλεξανδρινούς και εν γένει Αιγυπτιώτες που επισκέπτονται την Αλεξάνδρεια.

(Πηγές: Ι.Ν. Ευαγγελισμού Αλεξάνδρειας: συντήρηση και αποκατάσταση 2002-2004, Αθήνα, 2005.

Σουλογιάννης, Ε.Θ., Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας 1843-1993, Αθήνα, 1994.

Χατζηφώτης, Ι.Μ., Αλεξάνδρεια: Οι δύο αιώνες του νεώτερου Ελληνισμού, 19ος – 20ος αιών, Αθήνα, 1999.)

---