H ματιά του ιστορικού αρχιτεκτονικής Βασίλη Κολώνα για τη γενέτειρα του Καβάφη
Του Νίκου Βατόπουλου – Καθημερνή
Ακτινογραφώντας τη σύγχρονη Αλεξάνδρεια, παραμένει σχεδόν αδύνατον να παρακάμψει κανείς την καβαφική αντανάκλασή της. Για την πρόσληψη της αιγυπτιακής μεγαλούπολης παραμένει ακόμη κραταιά η ερμηνεία της μέσα από το φίλτρο του Καβάφη, τρόπος που στην ουσία είναι μια δυνατότητα να μιλήσει κανείς για τη διαχρονία μιας πόλης, πολύ δε περισσότερο όταν έχει να προσεγγίσει ένα αστικό παλίμψηστο όπως είναι η Αλεξάνδρεια.
Το βιβλίο του ιστορικού της αρχιτεκτονικής και ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βασίλη Κολώνα για την Αλεξάνδρεια έχει τη δική του ιστορία και διαδρομή. Διανοητική, πνευματική, εκδοτική. Θα μπορούσε να πει κανείς πως το βιβλίο με τίτλο «Η πόλις. Ο αστικός χώρος στον Κ. Π. Καβάφη» (εκδ. University Studio Press) είναι η δεύτερη έκδοση, έπειτα από 12 χρόνια, εμπλουτισμένης τώρα με αγγλική μετάφραση (του Κρις Μάρκχαμ). Ομως, αυτή θα ήταν μια ρηχή ανάγνωση αυτής της έκδοσης, καθώς συνιστά μια εκ νέου διατύπωση της διαρκούς εν προόδω ερευνητικής ματιάς πάνω στην Αλεξάνδρεια με άξονες τη συνεχή επανεπικαιροποίησή της μέσα από παρουσιάσεις όλα αυτά τα χρόνια σε ιδρύματα και φορείς. Αλλωστε, η επικείμενη, στις 29 Μαΐου, νέα παρουσίαση της έκδοσης στο Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια, προσδίδει αυτήν ακριβώς τη διάσταση της διαρκούς σύνδεσής της με νέους πόλους προβληματισμού.
«Ο Καβάφης είναι ο ποιητής της πόλης», λέει ο Βασίλης Κολώνας. «Η φύση ελάχιστα τον εμπνέει και τον απασχολεί. Ο αστικός χώρος ορίζει την τοπιογραφία και την εικονογραφία της ποίησής του». Πάνω και κάτω, μέγαρα δυτικής αρχιτεκτονικής αντανακλούν το κοσμοπολίτικο παρελθόν της Αλεξάνδρειας. [ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΟΛΩΝΑΣ]
Στην πρόσφατη παρουσίαση της έκδοσης στην Αθήνα, στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει», οι χιαστί αναγνώσεις της καβαφικής πόλης του Κολώνα από τη Λίζυ Τσιριμώκου, τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο και τον Δημήτρη Φιλιππίδη (με συντονιστή τον Κώστα Κατσουλάρη) έθεσαν εξαρχής ζητήματα που δεν περιορίζονται σε χρονικές παραμέτρους. Η Αλεξάνδρεια του Βασίλη Κολώνα μεταπλάθεται όπως αναμένει κανείς αυτό να συμβεί κάτω από το βλέμμα ενός ερευνητή και ιστορικού της αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, η πόλη του Καβάφη, και εν προκειμένω η πόλη με αυτή την πυκνότατη ιστορική στρωματογραφία, είναι ένα ερευνητικό πεδίο με διαστάσεις και προεκτάσεις στην αρχιτεκτονική, στην Ιστορία, στην αισθητική, στη λογοτεχνία, στην ψυχανάλυση και την εξέλιξη των συμπεριφορών και των κοινωνικών ιεραρχήσεων. Ο Βασίλης Κολώνας έχει βαθιά, βιωματική και βιωμένη διαρκή και ανοικτή σχέση με τα κοσμοπολίτικα κέντρα της Ανατολικής Μεσογείου, με τους συμπαγείς όσο και ρευστούς πυρήνες του ελληνισμού και του αποτυπώματός του στις πόλεις. Είναι δηλαδή μια μελέτη του ριζωμένου και ευκίνητου αστισμού περισσότερο, παρά της αστικοποίησης ως διεργασία κοινωνικής ανέλιξης. Με άξονες τη Θεσσαλονίκη, την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Αλεξάνδρεια (αλλά και τα μικρότερα, ενδιάμεσα, αστικά κέντρα), ο Βασίλης Κολώνας εξαντλεί τις ερευνητικές δυνατότητες προκειμένου να ανελκύσει στην προθήκη του βλέμματος το θαύμα των πόλεων και την ασίγαστη δημιουργικότητα των Ελλήνων αστών έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους.
Οπως επισημαίνει ο ίδιος, παραμένει σταθερή η επιθυμία του να προχωρήσει σε εις βάθος μελέτη των ελληνικών ιδιοκτησιών στην Αλεξάνδρεια κατά τον Μεσοπόλεμο, έρευνα που θα δώσει νέα γνώση για την παρουσία των Ελλήνων τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Προεκτείνοντας και εμβαθύνοντας το ερευνητικό του πεδίο στην Αλεξάνδρεια, που επιζεί και στον απόηχο του Καβάφη, ο Βασίλης Κολώνας επαναφέρει με το βιβλίο αυτό τις όχι πάντα προβλέψιμες αλλά οικουμενικές, και κατά περίπτωση προσωπικές, αναγνώσεις της συναρπαστικής πόλης.
Η έξοδος των ξένων
Η πόλη σήμερα έχει αλλάξει, όπως επισημαίνεται και είναι εντελώς διαφορετική από το 1991, όταν ο κ. Κολώνας είχε κάνει μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα στο πλαίσιο διεθνούς συνεδρίου για τον Καβάφη. Ηταν η εποχή που είχε αρχίσει να γίνεται έντονη η επιθυμία κατανόησης του αστικού κόσμου πριν από τον Ψυχρό Πόλεμο και η Αλεξάνδρεια, μετά την αποχύμωσή της με την έξοδο των ξένων, παρέμενε μια πόλη μουσείο. Πολλές οι κατεδαφίσεις έκτοτε, αλλά οι σκιές του Καβάφη και του Ντάρελ παραμένουν ευδιάκριτες.
Το εξώφυλλο της ανανεωμένης έκδοσης.
Ο Καβάφης, όπως τονίζει ο Βασίλης Κολώνας, δεν μιλούσε πολύ για τη σύγχρονή του πόλη. «Αν οι αναφορές στην ιστορική πόλη καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, για τη σύγχρονη πόλη ο Καβάφης περιορίζεται αποκλειστικά στην πόλη που βλέπει κάτω από το παράθυρό του. Η αντίθεση της σύγχρονης πόλης με την ιστορική είναι δεδομένη. Υπάρχει όμως και μια λιγότερο εμφανής, εσωτερική αντίθεση της σύγχρονης πολυεθνικής μεγαλούπολης με αυτήν που περιγράφεται στην ποίηση του Καβάφη». Τα ταξίδια του Καβάφη στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη μας συνδέουν με την περιέργειά του να κατανοήσει το ευρύτερο πολιτισμικό, σύγχρονό του αστικό περιβάλλον σε εκείνη την κόψη του ιστορικού και πραγματικού χρόνου.
Ο Βασίλης Κολώνας επαναβαπτίζει το βλέμμα μας στη μυθική πόλη, με νέες ερευνητικές προκλήσεις.
