Ο Υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, Κωνσταντίνος Κόμπος, τόνισε τον κεντρικό ρόλο της Αιγύπτου στις περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις, δηλώνοντας ότι η Αίγυπτος είναι ένας σημαντικός και επιδραστικός παράγοντας για την προώθηση της σταθερότητας και της ασφάλειας, σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.
Σε μια αποκλειστική συνέντευξη στην Al-Ahram, ο κ. Κωνσταντίνος Κόμπος ανέφερε ότι αυτή η επίσκεψη σηματοδοτεί το τέταρτο ταξίδι του στην Αίγυπτο από την ανάληψη των καθηκόντων του.
Ο Κύπριος Υπουργός Εξωτερικών πραγματοποιεί επίσκεψη εργασίας στην Αίγυπτο την Τρίτη και την Τετάρτη 4 και 5 Ιουνίου για να συζητήσει διάφορα θέματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος και να ενισχύσει τη διμερή συνεργασία σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας, της ενέργειας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Ο Κύπριος υπουργός τόνισε ότι η Αίγυπτος ήταν η πρώτη χώρα με την οποία η Κύπρος οριοθέτησε την αποκλειστική οικονομική της ζώνη (ΑΟΖ) το 2003 μέσω διμερούς συμφωνίας βασισμένης στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας.
Ο κ. Κωνσταντίνος Κόμπος πρόσθεσε ότι ο τριμερής μηχανισμός συνεργασίας μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας, που ιδρύθηκε από τον Πρόεδρο Abdel-Fattah El-Sisi στο Κάιρο το 2014, αποτελεί απόδειξη της ζωντανής και ισχυρής εταιρικής σχέσης, σηματοδοτώντας ένα σημαντικό ορόσημο στον φυσικά ανεπτυγμένο στρατηγικό άξονα που συνδέει τις τρεις χώρες.
Ανέφερε ότι οι σχέσεις της Αιγύπτου με την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν γίνει πολύ εύρωστες, ένα επίπεδο εγγύτητας που δεν παρατηρείται με πολλές άλλες χώρες παγκοσμίως.
Αναφορικά με τη συνεχιζόμενη σύγκρουση στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, ο Κύπριος υπουργός τόνισε την ανάγκη σεβασμού του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και ζήτησε άμεση κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση όλων των ομήρων.
Επιβεβαίωσε ότι η λύση των δύο κρατών είναι η μόνη βιώσιμη πολιτική επιλογή.
Al–Ahram Daily: Ποια είναι η σημασία της επίσκεψής σας στην Αίγυπτο τώρα, και πώς οραματίζεστε το μέλλον των διμερών σχέσεων;
Κωνσταντίνος Κόμπος: Αυτή είναι η τέταρτη επίσκεψή μου στην Αίγυπτο από τότε που ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως Υπουργός Εξωτερικών τον Μάρτιο του 2023. Πέρυσι, συνάντησα τον Αιγύπτιο ομόλογό μου και καλό φίλο, Sameh Shoukry, σε πολλές περιπτώσεις σε διάφορα διεθνή φόρουμ. Αυτό αποτελεί απόδειξη της στενής σχέσης Κύπρου και Αιγύπτου.
Επιπλέον, αυτή είναι η πρώτη μου επίσκεψη στην Αίγυπτο για να συζητήσω τις διμερείς σχέσεις, μετά την επίσκεψη του Υπουργού Σούκρι στην Κύπρο τον περασμένο Φεβρουάριο.
Η χρονική στιγμή της επίσκεψης υπογραμμίζει τη στρατηγική σημασία και τον εύρωστο χαρακτήρα της ισχυρούς διμερούς μας σχέσης. Εν μέσω περιφερειακών και παγκόσμιων προκλήσεων, η Κύπρος και η Αίγυπτος πρέπει να ενισχύσουν τη συνεργασία και να συγχρονίσουν τις προσπάθειες σε τομείς κοινών συμφερόντων και στόχων προς όφελος της προώθησης της συνεργασίας μας. Η επίσκεψή μου παρέχει μια έγκαιρη ευκαιρία για να συζητήσουμε και να προωθήσουμε τους κοινούς μας στόχους σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας, της ενέργειας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Με λίγα λόγια, η σταθερή μας εστίαση είναι να αξιοποιήσουμε περαιτέρω τις ήδη άριστες σχέσεις μας. Η σχέση Κύπρου-Αιγύπτου είναι στρατηγική, την οποία θα συνεχίσουμε να εμβαθύνουμε μέσω διαρκούς διαλόγου, κοινών πρωτοβουλιών και στρατηγικών συνεργασιών που ωφελούν και τα δύο έθνη.
Πώς αντιλαμβάνεστε τον πρόσφατο περιφερειακό και διεθνή ρόλο της Αιγύπτου και ποιες είναι οι σκέψεις σας για τις σχέσεις της Αιγύπτου με την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Η Αίγυπτος παίζει κεντρικό ρόλο τόσο στις περιφερειακές όσο και στις διεθνείς εξελίξεις. Σε περιφερειακό επίπεδο, η Αίγυπτος είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για την προώθηση της σταθερότητας και της ασφάλειας, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική. Οι προσπάθειές της στη διαμεσολάβηση συγκρούσεων, όπως αυτές στη Λιβύη και τη Γάζα, υπογραμμίζουν τη δέσμευσή της για ειρήνη και σταθερότητα.
Σε διεθνές επίπεδο, η επιρροή της Αιγύπτου είναι σημαντική, γεγονός που αντικατοπτρίζεται στην ενεργό συμμετοχή της σε διάφορους πολυμερείς οργανισμούς και πρωτοβουλίες.
Σήμερα, ευτυχώς, ο ρόλος αυτός αναγνωρίζεται όχι μόνο από τις χώρες της περιοχής αλλά και από άλλες χώρες. Αυτή η αυξημένη ευαισθητοποίηση εκδηλώνεται με τη δημιουργία μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης μεταξύ της Αιγύπτου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα επίπεδο σχέσης που δεν παρατηρείται σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο. Αυτό είναι το πιο σίγουρο σημάδι ακόμη της ευρείας αναγνώρισης του ρόλου και της αξίας της Αιγύπτου για τη σταθερότητα της ίδιας της Ευρώπης.
Η Κύπρος υποστήριξε εδώ και καιρό αυτή τη στρατηγική σχέση και ήμασταν περήφανοι που είδαμε την κορύφωσή της στις 17 Μαρτίου 2024, όταν ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης συμφώνησε με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τον Πρόεδρο της Αιγύπτου στην υπογραφή της Κοινής Διακήρυξης για μια κοινή και συνολική συνεργασία μεταξύ Αιγύπτου-ΕΕ. στο Κάιρο.
Δεδομένων των παγκόσμιων συνθηκών, η συνεργασία στον ενεργειακό τομέα ξεχωρίζει ως πρωταρχικής σημασίας. Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στη συνεργασία σας με την Αίγυπτο στον τομέα αυτό και ποια έργα πρόκειται να υλοποιηθούν;
Η Αίγυπτος ήταν η πρώτη χώρα με την οποία η Κύπρος οριοθέτησε την ΑΟΖ της ήδη από το 2003 μέσω μιας διμερούς συμφωνίας βασισμένης στο διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Ο αμοιβαίος σεβασμός μας για το διεθνές δίκαιο είναι το θεμέλιο της συνεργασίας Κύπρου-Αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένου του ενεργειακού τομέα.
Αυτή η συνεργασία, κατά καιρούς, κινήθηκε πιο αργά από όσο θα ήθελαν τόσο η Κύπρος όσο και η Αίγυπτος, αλλά αυτό οφείλεται κυρίως σε εμπορικούς παράγοντες και όχι σε έλλειψη πολιτικής βούλησης.
Και οι δύο χώρες είναι αποφασισμένες να επιτύχουν τη μέγιστη συνεργασία στον ενεργειακό τομέα, όχι μόνο προς όφελος των εσωτερικών αγορών και των καταναλωτών μας αλλά και προς όφελος της ενεργειακής ασφάλειας σε ένα εξελισσόμενο ενεργειακό τοπίο.
Η Κύπρος και η Αίγυπτος συζητούν αυτή τη στιγμή συνεργασία για την εκμετάλλευση συγκεκριμένων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, όπου αμοιβαία επωφελείς συνέργειες μπορούν να συμβάλουν στην καθιέρωση της περιοχής μας ως ενεργειακού κόμβου. Θα πρέπει επίσης να υπενθυμίσω ότι το Φόρουμ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου, στου οποίου τη δημιουργία πρωτοστάτησε η Αίγυπτος, συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση της περιφερειακής ενεργειακής συνεργασίας.
Η Κύπρος έχει φιλοξενήσει την τριμερή σύνοδο κορυφής για τον τριμερή μηχανισμό συνεργασίας (Αίγυπτος, Κύπρος και Ελλάδα) τρεις φορές. Πώς βλέπετε αυτή τη συνεργασία;
Ο τριμερής μηχανισμός συνεργασίας μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας αποτελεί απόδειξη της ισχυρής και δυναμικής εταιρικής μας σχέσης.
Ο τριμερής σχηματισμός Κύπρου-Αιγύπτου-Ελλάδας ήταν ο πρώτος που λειτούργησε μια εταιρική σχέση που προέκυψε οργανικά και συνέδεε τις τρεις χώρες με έναν κοινό στρατηγικό άξονα. Η θεσμοθέτηση αυτής της σχέσης επαναλήφθηκε σε ολόκληρη την περιοχή μας, καθώς προσέφερε προστιθέμενη αξία στις εμπλεκόμενες χώρες.
Η συνεργασία Κύπρου-Αιγύπτου-Ελλάδας αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, της ασφάλειας και της οικονομικής ανάπτυξης.
Αυτή η συνεργασία όχι μόνο ενισχύει τη συλλογική ασφάλεια και τα οικονομικά μας συμφέροντα, αλλά προάγει επίσης την περιφερειακή σταθερότητα και ευημερία. Παρέχει επίσης μια πλατφόρμα για συντονισμένες δράσεις και αμοιβαία υποστήριξη για την αντιμετώπιση κοινών προκλήσεων.
Η συνεχής επιτυχία αυτού του μηχανισμού αντανακλά το κοινό μας όραμα και την αποφασιστικότητά μας να εργαστούμε συλλογικά προς όφελος των χωρών μας και της ευρύτερης περιοχής.
Ανυπομονούμε για την επόμενη Σύνοδο Κορυφής και τους στρατηγικούς στόχους που θα καθορίσει.
Ποιες εξελίξεις έχουν σημειωθεί σχετικά με την πρωτοβουλία «Roots Revival» που ξεκίνησε από τον Πρόεδρο Abdel-Fattah El-Sisi κατά τη διάρκεια της τριμερούς συνόδου κορυφής στη Λευκωσία το 2017;
Η πρωτοβουλία «Return to Roots» ξεκίνησε σε ένα τριμερές πλαίσιο μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ελλάδας, για να ενθαρρύνει τις ελληνικές και κυπριακές κοινότητες που ζούσαν στην Αίγυπτο να ανανεώσουν τους δεσμούς τους με τη χώρα. Κάτω από την ομπρέλα αυτής της πρωτοβουλίας, το πρόγραμμα «NOSTOS» ξεκίνησε στην Αλεξάνδρεια τον Μάιο του 2018.
Σχεδόν 50-70 Κύπριοι και 100-120 Έλληνες αιγυπτιακής καταγωγής επέστρεψαν στην Αίγυπτο για μια εβδομάδα για να επισκεφθούν τα μέρη όπου γεννήθηκαν οι ίδιοι ή οι γονείς τους και τα σχολεία που φοιτούσαν.
Μετά την επιτυχία αυτής της επίσκεψης, το NOSTOS II πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο (Οκτώβριος 2018), το NOSTOS III στη Μελβούρνη (Μάρτιος 2019) και το NOSTOS IV στην Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Κύπρο (μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου 2021). Κατά τη διοργάνωση αυτών των επισκέψεων, βασιστήκαμε σε μεγάλο βαθμό στην ενεργό συμμετοχή της νεολαίας της διασποράς στις τρεις χώρες. Αυτή τη στιγμή, Κύπρος, Αίγυπτος και Ελλάδα βρίσκονται σε διαβούλευση για τη διοργάνωση της επόμενης έκδοσης του NOSTOS.
Υπάρχει ενημέρωση για τις διαπραγματεύσεις για επίλυση του Κυπριακού;
Από την εκλογή του τον Μάρτιο του 2023, ο Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης επένδυσε όλες τις προσπάθειές του στην επανέναρξη μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας για την επίλυση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ΟΗΕ.
Ως αποτέλεσμα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ όρισε μια Προσωπική Απεσταλμένη, τη Maria Angela Holguin Cuellar, να αναζητήσει κοινό έδαφος για να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η κ. Holguin έχει επισκεφθεί την Κύπρο τρεις φορές από τον Ιανουάριο. Έχει μιλήσει με τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων, τους ενδιαφερόμενους φορείς σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, καθώς και με την κοινωνία των πολιτών. Αναμένεται να αναφερθεί στον Γενικό Γραμματέα τον Ιούνιο.
Η κυβέρνησή μου είναι πλήρως δεσμευμένη να υποστηρίξει την αποστολή της και να εμπλακεί σε έναν νέο γύρο διαπραγματεύσεων για την επανένωση της Κύπρου εντός του συμφωνηθέντος πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα.
Ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πώς αξιολογείτε τις πολιτικές και ανθρωπιστικές προσπάθειες της Αιγύπτου για την επίλυση των συνεχιζόμενων κρίσεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής;
Ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κύπρος εκτιμά ιδιαίτερα τις ζωτικές προσπάθειες της Αιγύπτου σε πολιτικό και ανθρωπιστικό επίπεδο για την αντιμετώπιση των διαδοχικών κρίσεων στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Η Κύπρος εκτιμά τον απαραίτητο ρόλο της Αιγύπτου στη μεσολάβηση των συγκρούσεων, την προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας και την υποστήριξη ειρηνευτικών πρωτοβουλιών.
Επιπλέον, η Κύπρος αναγνωρίζει τις σημαντικές ανθρωπιστικές προσπάθειες της Αιγύπτου, όπως η παροχή βοήθειας και στέγης σε πρόσφυγες και εκτοπισμένους.
Αυτές οι δράσεις αποτελούν κρίσιμες συνεισφορές στην περιφερειακή σταθερότητα και ευθυγραμμίζονται με τους ευρύτερους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση της ειρήνης και της ασφάλειας στη Μέση Ανατολή. Η Κύπρος υποστηρίζει πλήρως τις συνεχείς προσπάθειες της Αιγύπτου και είναι έτοιμη να συνεργαστεί σε αυτές τις ζωτικής σημασίας προσπάθειες.
Η ανεκτίμητη συμβολή της Αιγύπτου πρέπει να αντικατοπτρίζεται από την ΕΕ με πολλούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων των επενδύσεων και της οικονομικής και πολιτικής υποστήριξης.
Ποια είναι η θέση της Κύπρου σχετικά με τη δολοφονία και τον εκφοβισμό αμάχων στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη από την ισραηλινή κατοχή; Και πώς συμβάλλει η Κύπρος στον τερματισμό αυτής της επιθετικότητας;
Ανησυχούμε βαθιά για την κλιμακούμενη ανθρωπιστική επίδραση και τους θανάτους τόσων πολλών αμάχων, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, στη Ράφα. Πιστεύουμε ότι η ανθρωπιστική κατάσταση είναι τραγική και ότι η απρόσκοπτη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας είναι απαραίτητη. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η Αίγυπτος και η Ιορδανία παρέχουν τη σανίδα σωτηρίας για τον λαό της Γάζας.
Ήμασταν ξεκάθαροι από την αρχή: το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο πρέπει να γίνεται πλήρως σεβαστό και να προστατεύεται. Ζητούμε άμεση κατάπαυση του πυρός και απελευθέρωση όλων των ομήρων.
Ο πολιτικός ορίζοντας είναι η μόνη διασφάλιση για το μέλλον και τη σταθερότητα της περιοχής μας. Μια λύση δύο κρατών, σύμφωνα με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, δεν είναι απλώς ένα σημείο συζήτησης, είναι η μόνη βιώσιμη πολιτική επιλογή. Η Κύπρος έχει από καιρό αναγνωρίσει το κράτος της Παλαιστίνης (από το 1988) και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του παλαιστινιακού λαού.
Η Κύπρος διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην παροχή βοήθειας δια θαλάσσης μέσω της «Πρωτοβουλίας Amalthea» για τη Γάζα. Ποια είναι η τελευταία εξέλιξη σε αυτό το θέμα; Επίσης, ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με τις ανησυχίες των Παλαιστινίων ότι η κατασκευή πλωτής θαλάσσιας προβλήτας ανοιχτά της Γάζας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και για άλλους σκοπούς εκτός από τη βοήθεια;
Ο θαλάσσιος διάδρομος της Κύπρου, το σχέδιο Αμάλθειας, από την έναρξή του είναι μια πρόσθετη διαδρομή. Είναι μια μονόδρομη θαλάσσια σανίδα σωτηρίας για τους αμάχους στη Γάζα.
Η σημασία των χερσαίων διαδρομών, ειδικά της διέλευσης της Ράφα, είναι κάτι που έχουμε επίσης υπογραμμίσει σε κάθε στροφή. Πιστεύουμε ακράδαντα στην παροχή δυνατότητας ταχείας, ασφαλούς και ανεμπόδιστης βοήθειας που φτάνει στη Γάζα μέσω περισσότερων σημείων πρόσβασης, μεταξύ άλλων πολλαπλασιάζοντας τους διαδρόμους – από ξηρά, από αέρα και, φυσικά, από τη θάλασσα.
Από αυτή την άποψη, δεν μπορώ να υπερεκτιμήσω τη σημασία της Ράφα για την παράδοση των απαιτούμενων ποσοτήτων βοήθειας και την ανάγκη επιστροφής το συντομότερο δυνατό στις συνθήκες εκείνες που θα επιτρέψουν το άνοιγμα της διέλευσης και την επανέναρξη ασφαλών διασυνοριακών ανθρωπιστικών επιχειρήσεων .
Σε αυτό το πλαίσιο, επιτρέψτε μου να επαναλάβω το αυτονόητο: η Κύπρος απορρίπτει με τον πιο απόλυτο τρόπο κάθε μετακίνηση Παλαιστινίων από τη Γάζα.
Όποιος δηλώνει το αντίθετο αγνοεί εσκεμμένα την ιστορική πραγματικότητα της Κύπρου, η οποία, για λόγους προφανείς σε όλους, θα ήταν η τελευταία χώρα στον κόσμο που θα συνδράμει με οποιονδήποτε τρόπο, διαμορφώνει ή διαμορφώνει τον εκτοπισμό έστω και ενός Παλαιστίνιου.
Ποιο είναι το περιεχόμενο της συζήτησης για την πρόσληψη αιγυπτιακού εργατικού δυναμικού στην Κύπρο, μετά από παρόμοια συμφωνία με την Ελλάδα για πρόσληψη 5.000 εποχικών εργαζομένων στη γεωργία;
Η συμφωνία για την αποστολή Αιγύπτιων εργαζομένων στην Κύπρο στοχεύει στην αντιμετώπιση των αναγκών εργασίας, παρέχοντας έτσι ουσιαστική υποστήριξη σε διάφορους κλάδους. Βάσει αυτής της συμφωνίας, ένας καθορισμένος αριθμός Αιγύπτιων εργαζομένων θα απασχοληθεί στην Κύπρο.
Αυτή η πρωτοβουλία όχι μόνο ενισχύει την οικονομία της Κύπρου ικανοποιώντας τις απαιτήσεις της εργασίας αλλά δημιουργεί επίσης πολύτιμες ευκαιρίες απασχόλησης για τους Αιγύπτιους εργαζόμενους.
Η νόμιμη μετανάστευση είναι, για εμάς, όχι μόνο ένας τρόπος αντιμετώπισης των ελλείψεων στην αγορά εργασίας, αλλά και ένας τρόπος για την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης, της εμπορίας ανθρώπων και της εργασιακής εκμετάλλευσης.
Ελπίζω ειλικρινά ότι το σχετικό Μνημόνιο θα εφαρμοστεί το συντομότερο δυνατό, δημιουργώντας έναν επιπλέον σύνδεσμο μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου και ενθαρρύνοντας άλλες χώρες να εξετάσουν παρόμοιες λύσεις.
Ευχαριστώ, γι αυτήν την οξυδερκή συζήτηση. Υπάρχει κάτι άλλο που θα θέλατε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες του Al-Ahram;
Θέλω να πω πόσο χαρούμενος είμαι που βρίσκομαι στην Αίγυπτο και πώς οι πολιτισμικές ομοιότητες μεταξύ του κυπριακού και του αιγυπτιακού λαού με κάνουν να νιώθω σαν στο σπίτι μου.
Θέλω να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για την πολύ θερμή φιλοξενία της κυβέρνησης της Αιγύπτου και ιδιαίτερα του ομολόγου μου, του Υπουργού Εξωτερικών της Αιγύπτου, αγαπητού Sameh. Θα ήθελα επίσης να εκφράσω την εκτίμησή μου για την ευκαιρία να γνωρίσω περισσότερο τον απαράμιλλο αιγυπτιακό πολιτισμό κατά την επίσκεψή μου στο υπέροχο Αιγυπτιακό Μουσείο στο Κάϊρο.
Ολοκληρώνω εκφράζοντας τη μεγαλύτερη ελπίδα μου, που δεν είναι άλλη από το να επικρατήσει η ειρήνη στην περιοχή μας το συντομότερο δυνατό.
