Το 2023 αποτελεί για την Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, Επετειακό έτος, καθότι κλείνουν 180 χρόνια από την ίδρυσή της.
Μια διαδρομή καταγεγραμμένη στις σελίδες της ιστορίας, ως η σπουδαιότερη του Ελληνισμού της Διασποράς.
Συνεπώς αναφερόμαστε σε μια Αλεξάνδρεια, της οποίας το όνομα είναι απολύτως ταυτισμένο με την ιστορία, το δε εκτόπισμά της στο διάβα των αιώνων θεωρείται ισχυρότατο.
Μην λησμονούμε ότι και από πλευράς Ορθοδοξίας το μέγεθός της είναι τεράστιο. Εδώ εδρεύει το Δευτερόθρονο Πατριαρχείο, εδώ κατέστη δυνατή η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα ελληνικά γνωστής ως «Μετάφραση των Εβδομήκοντα».
Όσον αφορά στην ιστορική διαδρομή του Ελληνισμού στην Αλεξάνδρεια, αυτή ανάγεται σε βάθος δύο και πλέον χιλιετηρίδων, η δε αρχή της σηματοδοτείται από την τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου το 331 π.Χ. από τον Μέγα Αλέξανδρο.
Η παρουσία του ελληνικού στοιχείου μέσα στη μακρά διάρκεια είναι άλλοτε πρωταγωνιστική και άλλοτε λιγότερο. Στα νεότερα χρόνια γίνεται η «Αγαπημένη Πόλις» του μεγάλου μας ποιητή Κ. Π. Καβάφη, ο χώρος και ο παρελθοντικός ελληνιστικός χρόνος των περισσότερων από τα ιστορικά ποιήματά του. Στις γειτονιές της ίδιας πολιτείας εκτυλίσσεται η πλοκή της Νυχτερίδας, του τρίτου βιβλίου της τριλογίας «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα.
«Τι συνοψίζεται λοιπόν, σ΄ αυτή τη λέξη: «Αλεξάνδρεια;»…
Πέντε φυλές, πέντε γλώσσες, μια ντουζίνα θρησκείες, πέντε στόλοι που αυλακώνουν τα νερά… Και μονάχα η ελληνική δημοτική φαίνεται να τα ξεχωρίζει…», γράφει ο Λώρενς Ντάρρελ.
Η παρουσία των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, εξακολουθεί να είναι εμφανής και χαρακτηριστική ακόμη και σήμερα. Στην πόλη το βλέμμα του ταξιδιώτη πέφτει σε ελληνικά ονόματα καταστημάτων, σε περίβλεπτα νεοκλασικά κτίρια Ελλήνων αρχιτεκτόνων, σε ονόματα δρόμων ή και σε ολόκληρες συνοικίες. Το μεγάλο ρεύμα των Ευρωπαίων και κυρίως των Ελλήνων άρχισε να φτάνει στην Αλεξάνδρεια από τον 18ο αιώνα και εντείνεται στις αρχές του 19ου, κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης από τον Μωχάμεντ ΄Αλι, ο οποίος υπήρξε αναμορφωτής της χώρας και ιδρυτής της σύγχρονης Αιγύπτου. Είναι τότε, λίγο μετά την ελληνική επανάσταση, που ξεκινά ένα συνεχώς αυξανόμενο μεταναστευτικό κύμα προς την Αλεξάνδρεια και αρχίζει η ευρωπαϊκή περίοδος η λεγόμενη και κοσμοπολίτικη στην ιστορία της πόλης. Το λιμάνι της, βασικό διαμετακομιστικό κέντρο της χώρας, γίνεται ένα από τα σπουδαιότερα και πλέον ονομαστά λιμάνια της Μεσογείου. Οι Έλληνες διακρίθηκαν σε πάμπολλους οικονομικούς τομείς, όπως στην καλλιέργεια, την εφεύρεση των πιο σημαντικών ποικιλιών, την παραγωγή, τη μεταποίηση και το εμπόριο βάμβακος, καπνού και σιτηρών, στη βιομηχανία ποτοποιίας, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όπως και σε πληθώρα οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων. Τα μέλη της κοινότητας διατηρούσαν τα περισσότερα εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, θεατρικές και κινηματογραφικές αίθουσες, νυχτερινά κέντρα, ξενοδοχεία, οπωροπωλεία, παντοπωλεία, φουρνάρικα, ζαχαροπλαστεία, τυπογραφεία, φωτογραφικά στούντιο, ενώ πολλοί εργάτες εργάστηκαν στην πραγματοποίηση διάφορων έργων ευποιΐας της πόλης. Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο αριθμός των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας υπερέβαινε τις εκατόν είκοσι χιλιάδες.
Στις 25 Απριλίου του 1843 με πρωτοβουλία του πρώτου Γενικού Προξένου της Ελλάδας Μιχαήλ Τοσίτσα (Τοσίτζα) ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας που αποκλήθηκε «Η Ελληνοαιγυπτιακή Κοινότης των Αλεξανδρέων». Το 1888 μετονομάζεται σε «Ελληνική εν Αλεξανδρεία Κοινότητα». Τα γραφεία της ΕΚΑ στεγάστηκαν σε ιδιόκτητο ακίνητο στην οδό Μοσκέ Ατταρίν.
Οι πρωτεργάτες και μεγάλοι ευεργέτες του ελληνισμού της Αλεξάνδρειας, όπως η προαναφερόμενη οικογένεια Τοσίτσα, ήδη είχε μεριμνήσει από το 1830 να χτιστεί το πρώτο ελληνικό νοσοκομείο, το αποκαλούμενο «Νοσοκομείο των Γραικών», σε ιδιόκτητο οικόπεδο του Μ. Τοσίτσα.
Με δωρεές του ανωτέρω ευεργέτη και των αδελφών του, η ΕΚΑ αποκτά σε σύντομο διάστημα όλα τα ιδρύματα που κρίθηκαν απαραίτητα για την εξυπηρέτηση των αναγκών και την διατήρηση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος των μελών της. Καθώς το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αλεξάνδρεια μεγαλώνει ιδρύεται ένα ακόμη σχολείο στα 1853.
Πρόκειται για την «Τοσιτσαία Σχολή». Περιελάμβανε Σχολείο Αρρένων και Παρθεναγωγείο και λειτούργησε για 114 χρόνια. Στο κτίριο αυτό στεγάζεται σήμερα το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής. Στα 1847 ο Τοσίτσας προσέφερε το οικόπεδο για να ανεγερθεί η πρώτη κοινοτική εκκλησία, η «Εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου». Πρωταρχική μέριμνα υπήρξε η εξασφάλιση χώρου στην Αλεξάνδρεια για τη δημιουργία νεκροταφείου. Ο Μωχάμετ ΄Αλι παραχώρησε στους Ορθόδοξους Έλληνες ειδικό οικόπεδο, το οποίο στα 1853 επεξέτειναν με αγορά επιπλέον γης, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το ελληνικό νεκροταφείο. Όσο άνθιζαν τα οικονομικά της Ε.Κ.Α. τόσο απλώνονταν οι ποικίλες δραστηριότητές της και οι φιλανθρωπικές της προσφορές. Έγινε παράδειγμα προς μίμηση για όλες τις υπόλοιπες ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής και ολόκληρης της Αφρικής.
Η ελληνική κοινότητα ήταν η μεγαλύτερη ξένη κοινότητα της Αλεξάνδρειας εκείνη την εποχή. Τα μέλη της ίδρυσαν στην πόλη έναν μεγάλο αριθμό συλλόγων, αθλητικών σωματείων, ομίλων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, λογοτεχνικών εκδόσεων. Οι Έλληνες διακρίθηκαν ιδιαίτερα στην Λογοτεχνία, τις εικαστικές Τέχνες και σε πολλούς επιστημονικούς τομείς (ιατρική, φαρμακολογία, γεωπονία, αρχιτεκτονική κλπ.). Καθώς η παροικία αυξανόταν συνεχώς ανέκυψε η ανάγκη να οργανωθεί με κατάλληλους θεσμούς.
Σήμερα στο Ελληνικό Τετράγωνο, τα πάντα παραπέμπουν στην πάλαι ποτέ εποχή της αίγλης και της άνθισης του Ελληνισμού.
Παρότι η πληθυσμιακή κάθοδος της Παροικίας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, οι εναπομείναντες Αιγυπτιώτες αυξάνουν την αγάπη και την ελπίδα τους για να διατηρηθούν τα ήθη τα έθιμα οι παραδόσεις και το ελληνικό στοιχείο με κυρίαρχο της γλώσσα.
Γι αυτό και η φετινή χρονιά του 2023, τιμάται ιδιαίτερα καθώς τα 180 χρόνια από την ίδρυση της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, υποχρεώνουν όλους μας να σκύψουμε πάνω από την ξεχωριστή αυτή ιστορία του Ελληνισμού της Αλεξάνδρειας.
Μιας Πόλης και μιας Κοινότητας των οποίων η σχέση συμβαδίζει στον αέναο χρόνο προσδίδοντας αίγλη, τιμή και δόξα στον Αιγυπτιώτη Πολιτισμό του χθες, του παρόντος και της μελλούμενης εποχής!
Άλλωστε το παρακάτω απόσπασμα από την ομιλία του Προέδρου της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας κ. Ανδρέα Βαφειάδη, στην Τακτική Γενική Συνέλευση της 29ης Οκτωβρίου 2023, είναι πλήρως κατατοπιστικό του στόχου, διατήρησης και εξέλιξης της Κοινότητας και της Ελληνικής Παροικίας γενικότερα, 180 χρόνια από την ίδρυσή της:
«Ανέλαβα την διοίκηση της ιστορικής Πρεσβυγενούς Κοινότητάς μας, σε μια ομολογουμένως δύσκολη εποχή.
Η συρρίκνωση της Παροικίας, απαιτεί τολμηρές και άμεσες αποφάσεις. Επειδή δεν έχουμε την πολυτέλεια να ζούμε στο παρελθόν, είμαστε υποχρεωμένοι όλοι να αναλάβουμε από κοινού τις ευθύνες, ώστε να θέσουμε τις προϋποθέσεις και να εξασφαλίσουμε για τους επόμενους, μια βιώσιμη Κοινότητα με προοπτική για το μέλλον.
Με πλήρη επίγνωση του σημαντικού ρόλου που αναλαμβάνω στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, πιστεύω, ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μια σύγχρονη αντίληψη, που να προσδίδει στην Παροικία μας την πρέπουσα αίγλη, τον σεβασμό αλλά και την προοπτική για το μέλλον και την πορεία της, μέσα από τις νέες απαιτήσεις των καιρών».
