Ίδρυμα Πολιτισμού Αλεξάνδρειας

Πρόλογος

Το ενδιαφέρον για τη μουσική ζωή και δημιουργία του Ελληνισμού της Αλεξάνδρειας είναι συνυφασμένο με το ευρύτερο ενδιαφέρον για τη συγκλονιστική ιστορία της υπέρλαμπρης πόλης, για τον κοσμοπολιτισμό της, καθώς και για την καθοριστική συμβολή του ελληνικού στοιχείου στην ακμή της, τόσο στην αρχαιότητα όσο και στους νεότερους χρόνους.

Έναυσμα για την έρευνα και την ηχογράφηση μουσικών έργων που σχετίζονται με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στάθηκε η πρόσκληση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού (ΕΙΠ) Αλεξανδρείας για μια σειρά συναυλιών στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο. Έτσι ξεκίνησε η επισταμένη αναζήτηση λόγιας αλεξανδρινής μουσικής που θα μπορούσε να ερμηνευτεί στο φλάουτο και το πιάνο. Η επιλογή του φλάουτου δεν στερείται εξάλλου συμβολισμού, καθότι ο αυλός υπήρξε το όργανο στο οποίο έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση οι διανοούμενοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Αλεξάνδρειας.

Η πανδημία του κορωνοϊού ανέτρεψε τα σχέδια των προγραμματισμένων για το 2020 συναυλιών στην Αίγυπτο. Αναμένοντας ευμενέστερες συνθήκες που θα επέτρεπαν και πάλι την ασφαλή πραγματοποίηση διαπολιτισμικών ανταλλαγών και δρώμενων, σκεφτήκαμε να καταγράψουμε ηχητικά ένα μικρό μέρος του πλούσιου υλικού που απέφεραν οι έρευνες. Ύστερα από ανάθεση του ΕΙΠ Αλεξανδρείας και με την υποστήριξη του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών που μας παραχώρησε το Στούντιο Ήχου, τον Ιανουάριο του 2021 ηχογραφήσαμε μαζί με τον πιανίστα Απόστολο Παληό συνθέσεις Ελλήνων που κατάγονται από ή/και δραστηριοποιήθηκαν στην Αλεξάνδρεια (Μαρία Σιδεράτου, Γιάννης Χρήστου, Μιχάλης Ροζάκης, Γιάννης Αυγερινός), καθώς και έργα Ελλήνων μουσουργών που συνέθεσαν πάνω σε ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη (Δημήτρης Μητρόπουλος, Αργύρης Κουνάδης, Θόδωρος Αντωνίου, Κωστής Κριτσωτάκης). Η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη συνέβαλε στο πόνημα ερμηνεύοντας –χαρακτηριστικά της εποχής– αλεξανδρινά τραγούδια (Σπυρίδων Παπασταθόπουλος, Πέτρος Ιωαννίδης, Παναγιώτης Τσαμπουνάρας).

Τόλμησα στο φλάουτο –με την επίνευση των οικογενειών των συνθετών και των εμπλεκόμενων φορέων– την ελεύθερη απόδοση τραγουδιών των Μητρόπουλου, Χρήστου και Κουνάδη. Ενθάρρυνση για αυτό αποτέλεσε η πεποίθηση πως η δύναμη της μουσικής τους είναι τέτοια ώστε η μουσική να μπορεί να σταθεί αυτοτελής (χωρίς τον ποιητικό λόγο) και να αποδίδει εντούτοις στο έπακρο τις δονήσεις των στίχων. Κι αυτό γιατί τα τραγούδια τούτα εμπεριέχουν εκείνη τη δυναμική με την οποία τα αριστουργήματα οργανικής μουσικής –όπως π.χ. το «Πρελούδιο στο Απομεσήμερο ενός Φαύνου» του Claude Debussy (το βασισμένο στην ποίηση του Stéphane Mallarmé)– επιτυγχάνουν και παρατείνουν τα συναισθήματα που προξενεί η ποίηση.

Για την προθυμία να μοιραστούν μαζί μου υλικό και γνώση ευχαριστώ θερμά:

• Το Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών και την πρόεδρό του καθ. Αναστασία Γεωργάκη για την παραχώρηση του Στούντιο Ήχου του ΤΜΣ.
• Τη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», και ιδιαίτερα τη διευθύντριά της Στεφανία Μεράκου, για τις παρτιτούρες αλεξανδρινών τραγουδιών, τις πληροφορίες για τους συνθέτες και την αλληλογραφία Μητρόπουλου-Καβάφη.
• Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ), και ιδιαίτερα την υπεύθυνη του Αρχείου Φωτογραφίας/Τμήματος Ελληνισμού Αιγύπτου Ματθίλδη Πυρλή, για την παραχώρηση ιστορικού φωτογραφικού υλικού από την πόλη της Αλεξάνδρειας.
• Την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, και ιδιαίτερα τη διευθύντρια των Αρχείων της ΑΣΚΣΑ Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Δημήτρη Μητρόπουλου.
• Τη μουσικό και συγγραφέα Μάρω Φιλίππου για την εξιστόρηση βιωμάτων της σχετικά με τη μουσική ζωή στην Αίγυπτο.
• Τον Νίκο Νικηταρίδη, ερευνητή και συγγραφέα της ιστορίας των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, για τις πληροφορίες σχετικά με τη ζωή των Ελλήνων στην Αίγυπτο.
• Τον Παναγιώτη Κουνάδη, συλλέκτη, ερευνητή του ελληνικού τραγουδιού και ιδρυτή του «Αρχείου Κουνάδη», και τον Λεονάρδο Κουνάδη, πρόεδρο του αρχείου και επιμελητή του «Εικονικού Μουσείου του Αρχείου Κουνάδη» για τα ηχογραφήματα αλεξανδρινών τραγουδιών, καθώς και για τις πληροφορίες για τον Αργύρη Κουνάδη.
• Τον Θωμά Ταμβάκο, μουσικογράφο, κριτικό, ερευνητή, συγγραφέα και ιδρυτή του «Αρχείου Ελλήνων Μουσουργών Θωμά Ταμβάκου», για τις παρτιτούρες αλεξανδρινών έργων και τις πληροφορίες για τους συνθέτες.
• Τον Γιώργο Κωνστάντζο, μουσικολόγο, ερευνητή και ιδρυτή του «Αρχείου Ελληνικής Μουσικής Γεώργιος Κωνστάντζος», για την παραχώρηση υλικού.
• Την Αιγυπτιώτισσα πιανίστα Φιφίκα Μπρουσιανού για την παραχώρηση υλικού από το προσωπικό της αρχείο και τις αφηγήσεις βιωμάτων της στην Αλεξάνδρεια.
• Τον συνθέτη Γιάννη Αυγερινό για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του, τις αφηγήσεις βιωμάτων του στην Αλεξάνδρεια, καθώς και την πολύτιμη βοήθεια στην εύρεση υλικού.
• Την οικογένεια Χρήστου για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Γιάννη Χρήστου.
• Την οικογένεια Κουνάδη, και ιδιαίτερα την Anke Kounadis, για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Αργύρη Κουνάδη και τις πληροφορίες για τον συνθέτη.
• Την οικογένεια Ροζάκη, και ιδιαίτερα την Ελένη Αναστασίου, για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Μιχάλη Ροζάκη και τις πληροφορίες για τον συνθέτη.
• Τον συνθέτη Κωστή Κριτσωτάκη για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του.
• Τον συνθέτη Γουίλιαμ Αντωνίου για τη συναίνεση στην ηχογράφηση έργου του Θόδωρου Αντωνίου.
• Τον συνθέτη Σάββα Τσιλιγκιρίδη, συνεργάτη του Θόδωρου Αντωνίου, για τις παρτιτούρες και τις πληροφορίες για τον συνθέτη Αντωνίου.

Τα κείμενα συντάχθηκαν με σκοπό να συνοδεύσουν την ηχογράφηση. Η έρευνα αποκαλύπτει συνεχώς νέες ενδιαφέρουσες πηγές και υλικό. Η παρούσα καταγραφή δεν είναι παρά μια ενδεικτική των δυνατοτήτων απόπειρα.

Της Ναταλίας Γεράκη