Ο Κυριάκος Σαββόπουλος έχει ασκήσει επί μακρόν το επάγγελμά του ως αρχαιολόγος. Έχει την δική του επιστημονική ιστορία και ακαδημαϊκή καριέρα και η αφορμή για την συνέντευξη ήταν η συμμετοχή του στο Διεθνές Φόρουμ για την «Κληρονομιά και την Αρχαιολογία των Μεσογειακών Πολιτισμών» στην αίθουσα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Αλεξάνδρειας, την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2022 και ώρα 13:30.
Απ το πλούσιο βιογραφικό του καταγράφουμε τα σημαντικότερα στοιχεία της επιστημονικής του πορείας. Γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1977 στην Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στο Γιαννιτσά (Δήμος Πέλλας) όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο 1ο Γενικό Λύκειο της πόλης. Σήμερα είναι παντρεμένος με τρία παιδιά. Όσον αφορά στις σπουδές του, είναι πτυχιούχος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, με ειδίκευση Αρχαιολογία, από τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει Μεταπτυχιακό δίπλωμα στην Αιγυπτιακή Αρχαιολογία (MA in Egyptian Archaeology), Institute of Archaeology, University College London και Διδακτορικό δίπλωμα στην Αρχαιολογία (PhD in Archaeology) από το Σχολή Αρχαιολογίας του Leiden University. Στην επαγγελματική του σταδιοδρομία από το 2013 μέχρι και σήμερα είναι κύριος ερευνητής στο Κέντρο Μελετών Αρχαίων Εγγράφων της Σχολής Κλασσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (Centre for the Study of Ancient Documents, Faculty of Classics, University of Oxford. Από το 2016 μέχρι και σήμερα είναι Διδάσκων-φροντιστής (Tutor) στη Σχολής Κλασσικών Σπουδών της Οξφόρδης, στα προπτυχιακά μαθήματα: 1) Greek Sculpture (600-300 BC), 2) Hellenistic Art and Archaeology. Επίσης είναι Ανώτερος Ειδικός (Senior Specialist)-Ερευνητής, The Alexandria and Mediterranean Research Center (AlexMed), Bibliotheca Alexandrina, Αίγυπτος και από το 2009-2014 Λέκτορας Ελληνιστικής Αρχαιολογίας και Ιστορίας. Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών στην Αλεξάνδρεια, Νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, Αίγυπτος (Alexandria Centre for Hellenistic Studies).
Στον ερευνητικό τομέα από το 2020 μέχρι και σήμερα οι δραστηριότητές του έχουν να κάνουν από το 2020 έως και σήμερα με την 1] Alexandrian Necropolis: The Hellenistic Tombs of Shatby με φορέα υλοποίησης την Αρχαιολογική Εταιρεία της Αλεξάνδρειας (έτος ιδρύσεως 1893) με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη και έχει τον ρόλο (συν-) Διευθυντής, σε συνεργασία με την πρόεδρο της Αρχαιολογικής Εταιρείας της Αλεξάνδρειας, καθηγήτριας Μόνα Χαγκάγκ. Το πρόγραμμα αφορά τη διάσωση, αναβάθμιση την αρχαιολογική επαναπροσέγγιση της ελληνιστικής Νεκρόπολης του Σάτμπυ στην Αλεξάνδρεια, του αρχαιότερου σωζόμενου αρχαιολογικού χώρου της πόλης (τέλη 4ου – 3ος αι. π.Χ.).
Ακόμα έχει και τις εξής ερευνητικές δραστηριότητες: 2014 – σήμερα: The Corpus of Ptolemaic Inscriptions Project Centre for the Study of Ancient Documents, University of Oxford. Το πρόγραμμα αφορά την συλλογή και επανεξέταση όλων των ελληνικών και δίγλωσσων επιγραφικών μνημείων της Αιγύπτου (συνολικά 650 επιγραφές). Από τα τέλη του 2019, το Corpus Πτολεμαϊκών Επιγραφών επικεντρώνεται σε περιοχές που ανήκουν στην σφαίρα επιρροής του Πτολεμαϊκού Βασιλείου, όπως η Κύπρος, η Κυρηναϊκή, η Κρήτη, καθώς και τμήμα των μικρασιάτικων παράλιων και του νησιών του Αιγαίου.
2008 – σήμερα. Επιστημονικός σύμβουλος και επιμελητής του Πατριαρχικού Σκευοφυλακίου (αρχαιολογικό μουσείο) στην Έδρα του Πατριαρχείου Αλεξάνδρειας και Πάσης Αφρικής.
2010 – 2016. Επιστημονικός σύμβουλος και επιμελητής συλλογής στο Πατριαρχικό Μουσείο του Φρουρίου της Βαβυλώνας, στο Παλαιό Κάιρο, γνωστό και ως «φυλακή του Αγίου Γεωργίου» (Συν. 7). Αρμοδιότητες: επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας. Διαμόρφωση των θεματικών ενοτήτων και προετοιμασία του συνόλου των πινακίδων στον χώρο.
2019 – σήμερα. Μέλος της Επιτροπής Ειδικών Συμβούλων στο υπό διαμόρφωση Νέο Κυπριακό Μουσείο Λευκωσίας
2020 – σήμερα. Μέλος της επιτροπής διαμόρφωσης του ανακαινισμένου Ελληνορωμαϊκού Μουσείου Αλεξάνδρειας.
Ακολουθεί η συνέντευξη
Κύριε Σαββόπουλε βρίσκεσθε και πάλι στην Αλεξάνδρεια αυτή φορά για το Διεθνές Φόρουμ. Κομίζετε κάτι νέο;
Η επίσκεψη μου είναι τακτική, ούτως η άλλως εργάζομαι στην Αλεξάνδρεια τα τελευταία 20 χρόνια ως ερευνητής, διδάκτωρ αρχαιολόγος-ακαδημαϊκός, όχι όμως, επιτρέψτε μου να πω ως ελεύθερος ερευνητής. Αυτό που θα παρουσιάσω – άλλωστε γι αυτό μου ζητήθηκε και η συμμετοχή – είναι το ερευνητικό μου έργο, η ανασκαφή που συνδιευθύνω υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας της Αλεξάνδρειας, με έτος ιδρύσεως 1893, ο παλαιότερος αρχαιολογικός οργανισμός στην πόλη. Έχουμε ανασκαφή και ανάπλαση του αρχαιότερου αρχαιολογικού χώρου στην πόλη που είναι η ελληνιστική Νεκρόπολη του Σάτμπυ, της οποίας η χρήση ξεκινά μόλις δυο δεκαετίες μετά την ίδρυση της πόλης από τον Μ. Αλέξανδρο (331 π.Χ.), σύμφωνα πάντα με αρχαιολογικά δεδομένα, όχι δηλαδή εικασίες που προκύπτουν εκ των προτέρων. Το υλικό που ανακαλύπτουμε είναι επιγραφές, επιτύμβιες στήλες, εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα· βρίσκουμε και αρκετούς νεκρούς. Επίκεντρο της ερευνάς είναι ένα πολύπλοκο μνημειακό σύμπλεγμα, το λεγόμενο Υπόγειο Α, που μας θυμίζει τάφους της Μακεδονίας – όντως έχουμε και Μακεδόνες. Επί της ουσίας ιχνηλατούμε τα πρώτα χρόνια ζωής της πόλης της Αλεξάνδρειας και συγκεκριμένα την περίοδο που η Αλεξάνδρεια εξελίσσεται σε πρώτη πόλη του τότε γνωστού αρχαίου κόσμου.
Η δουλειά στο συγκεκριμένο χώρο θα έχει ένα οριοθετημένο χρονικό τέλος ή θα ψάχνουμε και θα ανακαινίζουμε αενάως;
Όχι, έχει συγκεκριμένους στόχους και χρονικό πλαίσιο 3 ετών. Πρέπει όπως να σημειώσουνε ότι η ανασκαφή μας δεν είναι η πρώτη ανασκαφή που έλαβε χώρα στο συγκεκριμένο χώρο. Οι πρώτες έρευνες χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι από τις πρώτες έρευνες που έχουν γίνει στην Αλεξάνδρεια, αλλά με ελάχιστα μέσα σε σχέση με αυτά που διαθέτουμε σήμερα. Μάλιστα έχουμε μεταξύ των πρώιμων ερασιτεχνών ερευνητών και Έλληνες, όπως κάποιος Ιωαννίδης για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα. Είμαστε βέβαια στην εποχή που ακόμα ο κόσμος ψάχνει μανιωδώς, τον τάφο του Μ. Αλεξάνδρου, ως είθισται στα τυφλά,. Η πρώτη σοβαρή ανασκαφή λαμβάνει χώρα από τους δύο πρώτους διευθυντές του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου της Αλεξάνδρειας, τους Giussepe Botti και Evaristo Breccia (1900-1910), η οποία εκ των πραγμάτων έμεινε ανολοκλήρωτη λόγω της ανύψωσης του υδροφόρου ορίζοντα και των περιορισμένων μέσων της εποχής. Ήταν μεγάλη επιτυχία όμως ότι καταφέρανε να διατηρηθεί ο χώρος ως αρχαιολογικό πάρκο γιατί όπως βλέπετε η Αλεξάνδρεια δεν έχει ιδιαίτερα πολλούς αρχαιολογικούς χώρους, πόσω μάλλον ελληνιστικούς. Αλλά δεν έγινε καμία προσπάθεια να προστατευτεί ο χώρος από τις καιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, οπότε στα επόμενα πενήντα χρόνια ο χώρος σταδιακά καταστράφηκε και ξαναθαφτηκε κάτω από ένα στρώμα λάσπης πάχους 2 μέτρων. Ό,τι είχε βγει, ειδικά τα υπόγεια κτίρια υπέστη ανεπανόρθωτες φθορές.
Έτσι, η δουλειά μας έχει πέντε στόχους: 1) Την προστασία και αποκατάσταση των αρχαιοτήτων, 2)την ολοκλήρωση της αρχαιολογικής έρευνας με σύγχρονα μέσα – πλέον φτάσαμε στο αυθεντικό δάπεδο, 3) την αναβάθμιση της εμπειρίας του επισκέπτη γιατί είναι ένας χώρος παρατημένος και την ανακαίνιση όλων των μοντέρνων εγκαταστάσεων της υπηρεσίας, καθώς και 4) την προσθήκη ενός κέντρου πληροφόρησης με πλούσιο υλικό για τον επισκέπτη, του πρώτου που χτίστηκε ποτέ στην Αλεξάνδρεια. Αυτό βέβαια που μας αφορά σαν ακαδημαϊκούς, είναι 5) η ψηφιακή τεκμηρίωση του χώρου με σύγχρονα μέσα, δηλαδή με ρομποτικό σκάνερ έτσι ώστε να μας δώσει τη δυνατότητα να αναπτύξουμε μια καινούρια μελέτη πάνω στο χώρο. Τώρα αν μπορεί να συνεχίσει και περαιτέρω, ναι, προσπαθώντας να εκπληρώσουμε αυτούς τους πέντε στόχους ανακαλύπτουμε κάποια κομμάτια μέσα στο χώρο που δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς. Οπότε ναι, σκοπεύουμε να συνεχίσουμε.
Άρα δεν έχουμε μόνο τον τομέα της ανακαίνισης, έχουμε και παράλληλη έρευνα πεδίου, σε όλη αυτή την διαδικασία
Σαφώς! Να το πω πιο απλά, ότι αν το σύνολο της ανασκαφής είναι στα πέντε μέτρα από το σημερινό έδαφος μέχρι το αρχαίο δάπεδο που ψάχνουμε, ο πρώτος αρχαιολόγος σταμάτησε στα τρία. Οπότε επί της ουσίας είναι η πρώτη φορά στα 100 χρόνια ύπαρξης του χώρου, που παρουσιάζουμε ολοκληρωμένο αυτό το σύμπλεγμα, το αρχαιότερο που αντιπροσωπεύει την μεγάλη ελληνιστική μητρόπολη της Αλεξάνδρειας.
Θα πρέπει επίσης να αναφέρω ότι ο κύριος ανασκαφέας της Νεκρόπολης του Σάτμπυ, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Evaristo Breccia, υπήρξε εκτός από διευθυντής του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου, και Γενικός Γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας, του φορέα δηλαδή που εκπροσωπούμε, και εργαζόμαστε και εμείς σήμερα υπό την αιγίδα του. Επιστρέφουμε λοιπόν πάλι σαν αρχαιολογική εταιρεία, μετά από 110 χρόνια, για να ολοκληρώσουμε την ερεύνα στον χώρο με τα νέα μας μέλη.
Έχετε κάποια υποστήριξη από το αιγυπτιακό ή ελληνικό κράτος;
Αποκλειστικός χορηγός μας είναι το ίδρυμα «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης» της Κύπρου, καλύπτει όλα τα κομμάτια του προγράμματος. Το αιγυπτιακό κράτος μας παρέχει τις άδειες και οφείλω να πω ότι μας βοήθησαν πάρα πολύ σ΄ αυτό. Συνεργαζόμαστε με αιγυπτιακό φορέα, την Αρχαιολογική Εταιρεία της Αλεξάνδρειας και μέσα στην ερευνητική μας ομάδα έχουμε επιστήμονες από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου εκεί είναι η έδρα μου, το Πανεπιστήμιο Αθηνών που συμμετέχει για πρώτη φορά, και του Ινστιτούτου Κύπρου, στον τεχνολογικό κομμάτι της ερευνάς.
Μιλήστε μας για την Οξφόρδη. Τι κομίζει ένας επιστήμονας που έρχεται εδώ;
Η αρχαιολογική μου πατρίδα είναι η Αλεξάνδρεια, η επαγγελματική μου, γιατί για μένα είναι επάγγελμα αυτό που κάνω, δεν κάνω το ψώνιο μου, ασκώ το επάγγελμα μου. Όσο βέβαια κι αν το αγαπώ και όσο κι αν το εφαρμόζω σαν ψώνιο, πάντα θέλω να ξεχωρίζω τη θέση μου από τους μη επαγγελματίες γιατί για μένα η αρχαιολογία είναι σοβαρή επιστήμη. Δεν είναι πάθος, δεν πρέπει να είναι πάθος γιατί μετά θα παύσει να είναι επιστήμη. Πως έγινε όλο αυτό; Η Οξφόρδη επί της ουσίας με πήρε από την Αλεξάνδρεια το 2013, όταν αποφάσισε η Σχολή Κλασικών Σπουδών να δημιουργήσει το πρώτο πλήρες corpus, δηλαδή κατάλογο, όλων των ελληνικών επιγραφών της Αιγύπτου. Εγώ ήμουν στην ειδικότητα αυτή, τους ήμουν χρήσιμος και τα τελευταία 10 χρόνια εργαζόμαστε πάνω σε αυτό το πρόγραμμα. Ήδη έχουμε εκδώσει 650 επιγραφές σε τρεις τόμους, συνολικά 2000 σελίδων. Στα πλαίσια του προγράμματος αυτού, έπρεπε να ερευνήσω όλη τη χώρα και την Αλεξάνδρεια, τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους που φέρουν ελληνικές επιγραφές. Οπότε προχωρώντας σε αυτό το πρόγραμμα και δημιουργώντας και στενές σχέσεις με την Υπηρεσία, προχώρησα με τους συνεργάτες μου στη δημιουργία ενός προγράμματος που θα έχει ως στόχο την προστασία αρχαιολογικών χώρων που καταστρέφονται. Άλλωστε δεν θα είχε νόημα για μένα πλέον η αρχαιολογία πεδίου — επειδή πλέον σκέφτομαι και ως ντόπιος— με το να ανοίξω ακόμα ένα σκάμμα, το οποίο είτε θα χαθεί μέσα σε μερικούς μήνες, ενώ άλλοι σημαντικοί χώροι, που έχουν πολλά να δώσουν, ρημάζουν. Επίσης δεν θα μπορούσα να έχω ως στόχο μόνο να πάρω τα λάφυρα μου και να φύγω. Σκεφτείτε ότι ταυτόχρονα δυσκολεύομαι στα μαθήματα μου στην Οξφόρδη να δείξω υλικό από την Αλεξάνδρεια γιατί απλά δεν υπάρχει σε επάρκεια. Οπότε κάπως έτσι καταλήγουμε να ασχοληθούμε με έναν αρχαιολογικό χώρο, τον αρχαιότερο στην πόλη, το πρώιμο ελληνιστικό νεκροταφείο του Σάτμπυ, ο οποίος είναι σε άθλια κατάσταση. Υπήρχε η πιθανότητα αν δεν κάναμε αυτή τη δουλειά να κατέρρεε, και στην συνέχεια να εξαφανιστεί, γιατί όπως είναι εύλογο, δεν μπορεί να κρατηθεί για πολύ μια τρύπα στη μέση της πόλης, και μάλιστα κολλητά με τη Βιβλιοθήκη και το πανεπιστήμιο.
Η ομιλία σας γύρω από ποιο θέμα κυρίως θα περιστραφεί;
Η ομιλία μου, ως κομμάτι της δουλειάς μου, δεν είναι απλά μια ομιλία γενικού ενδιαφέροντος αλλά είναι η προσπάθεια που κάνουμε ως ερευνητική ομάδα κι εγώ προσωπικά, να μεταδώσουμε επιστημονική πληροφορία στο ευρύ κοινό. Δεν θα δείξω απλά φωτογραφίες του αρχαιολογικού χώρου, αλλά θα τον χρησιμοποιήσω ως αφορμή για να μιλήσω για τον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας. Στην ομιλία χρησιμοποιώ τον όρο Ίωνες και όχι τον όρο Έλληνες γιατί έτσι μας αποκαλούν οι φίλοι μας Αιγύπτιοι. Γιουνάνι μας φωνάζουν, είναι ένας αρχαίος όρος που πηγάζει από τους Έλληνες στην Ιωνία της Μικράς Ασίας, εξού και Ιωνες, ήδη από τα φαραωνικά χρόνια. Οπότε σε αυτό το φάσμα θα γνωρίσουμε τους και τους πρώτους Αλεξανδρινούς, αυτούς που έκαναν αυτή την πόλη την «βασίλισσα» της ελληνιστικής οικουμένης.
Ας πάμε τώρα και στη σημερινή εποχή. Πως βλέπετε το έργο και την προσπάθεια της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, σε μια τόσο δύσκολη εποχή;
Ανήκω μάλλον στους αισιόδοξους, έχω τη δυνατότητα λόγω επαγγέλματος να προσεγγίζω κάποιες καταστάσεις διαχρονικά. Πολλές φορές αυτό που ζούμε μας φέρνει απογοήτευση, αμηχανία, ανησυχία, ότι φθάνει κάποιο «τέλος». Σε οτιδήποτε. Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας είναι ο παλιότερος μη κυβερνητικός Οργανισμός στην Αφρική. Έχει περάσει όλες τις μεγάλες κοσμοϊστορικές αλλαγές της υφηλίου, επιβίωσε και συνεχίζει. Πιθανώς μας φαίνεται σε όλους μάλλον δύσκολο να αναπτυχθεί από την αρχή ή να αναβιώσει ο πολυπληθής ελληνισμός στα πλαίσια των μοντέλων του πρόσφατου παρελθόντος. Άλλωστε, το κάθε κοινωνικό φαινόμενο ανήκει στην εποχή του. Η ελληνική παροικία όμως, και οι φορείς που την εκπροσωπούν, όπως η Ε.Κ.Α, έχει προ πολλού κατακτήσει τους στόχους της, μεταξύ των οποίων, ίσως ο πιο σημαντικός, είναι να εξελιχθεί σε αρχέτυπο φιλίας, συνύπαρξης και συνεργασίας μεταξύ των λαών (στην περίπτωση μας Ελλήνων, Αιγυπτίων και άλλων πολλών) — διεθνούς εμβέλειας. Εφόσον υπάρχει το Ελληνικό Τετράγωνο, δηλαδή υπάρχει ο φορέας, αλλά και η όρεξη και αυταπάρνηση των μελών της Ε.Κ.Α. θα πρέπει να αισθανόμαστε ασφαλείς και αισιόδοξοι. Γνωρίζουμε ότι όλα αυτά υπήρχαν πριν από εμάς και θα υπάρχουν και μετά από εμάς. Μπορούμε όμως να κάνουμε το καλύτερο δυνατό μέχρι να έρθει η επόμενη γενιά και ασφαλώς να εκμεταλλευτούμε όλα τα περιθώρια για ακόμα εντονότερες δράσεις.
Τρία παιδιά, οικογένεια, Πανεπιστήμιο, πόσο εύκολη είναι η ζωή ενός αρχαιολόγου που έχει αναλάβει τέτοιες ευθύνες;
Εγώ μετάνιωσα που δεν έκανα τα παιδιά μου νωρίτερα. Τα έκανα στα σαράντα μου και αν ήμουν νεότερος, θα μπορούσα να είχα τα παιδιά μου μαζί μου εδώ και να έχω κι εγώ μεγαλύτερη άνεση. Μαθαίνω και στα παιδιά μου να αγαπούν την Αίγυπτο, την αγαπούν σαν δεύτερη πατρίδα τους, το καλοκαίρι περάσαμε δυο μήνες εδώ, όλοι μαζί και ήμασταν ευτυχισμένοι. Νομίζω και αυτό είναι μια κατάσταση, νέα, ωραία και αισιόδοξη… με τρία τα δικά μου παιδάκια και πέντε του δασκάλου, να αναβιώσουμε την Κοινότητα [γελάει]
Έχετε έρθει στην Αλεξάνδρεια μαζί με έναν διδακτορικό φοιτητή του πανεπιστημίου του Λονδίνου, τον Γιώργο Αργιαντόπουλο ο οποίος μας παρακολουθεί με ενδιαφέρον. Ο λόγος της επίσκεψής του στην Αλεξάνδρεια σχετίζεται με τη δουλειά σας;
Θα προτιμούσα να σας μιλήσει ο ίδιος περί αυτού.
[Η ερώτηση προς τον κ. Αργιαντόπουλο]
Κύριε Αργιαντόπουλε σας δίνει πάσα ο κ. Σαββόπουλος, να μας πείτε ποιος ο σκοπός σας στην Αλεξάνδρεια;
Είμαι ιστορικός στο 3ο έτος των διδακτορικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Βρίσκομαι στην Αλεξάνδρεια για την έρευνα της διατριβής μου, που έχει να κάνει με την νεότερη ιστορία της ελληνικής διασποράς στην Αίγυπτο, στα τέλη του 19ου αιώνα αρχές 20ου και είναι για μένα ιδιαίτερα συναρπαστικό. Γιατί βρίσκομαι εδώ πέρα μαζί με άλλους επιστήμονες που ασχολούνται με παλιότερη περίοδο, καθώς είναι συναρπαστική η μίξη μεταξύ των δυο περιόδων όπως επίσης πόσα πολλά μπορείς να συνδυάσεις προκειμένου να βγάλεις ένα αρτιότερο αποτέλεσμα από το εστιάσεις μόνο σε μια εποχή. Πόσα ακόμη μπορείς να πάρεις από έναν επιστήμονα που ασχολείται με μια άλλη περίοδο από τη δική σου ή και με μια άλλη προσέγγιση πάνω στο θέμα της ιστορίας. Για παράδειγμα η μελέτη του χώρου, της αρχιτεκτονικής που κάνουν οι αρχαιολόγοι περισσότερο από τους ιστορικούς της νεότερης εποχής είναι κάτι το οποίο δεν είναι τόσο συχνό στη μελέτη τη δική μας.
Επ΄ αυτού τι έχετε να πείτε εσείς κ. Σαββόπουλε;
Είναι ωραίο παράδειγμα για το πως μπορεί η Ελληνική Κοινότητα να λειτουργεί φορέας πολιτισμού και γνώσης. Π.χ. ο Γιώργος ξεκίνησε την έρευνά του στην Αγγλία στο Λονδίνο, είχε τα δεδομένα για να ξεκινήσει, αλλά ήθελε κάποια στιγμή να επισκεφτεί την πόλη για να καταλάβει κάτι παραπάνω. Επικοινώνησε με τον Διευθυντή της Ελληνικής Κοινότητας και ο Διευθυντής της Ε.Κ.Α επικοινώνησε μαζί μου, ως πιο ειδικό αν θέλετε στα των ερευνητικών. Είναι δηλαδή μια ωραία συνεργασία, μια μικρογραφία τού τι μπορεί να κάνει η Κοινότητα, να αποτελεί φορέα, ο οποίος όχι μόνο παράγει ελληνισμό, αλλά και «διαχειρίζεται» ελληνισμό, ως κόμβος στην Αίγυπτο. Τώρα, από κει και πέρα, για μένα είναι σημαντικό να έρχονται Έλληνες επιστήμονες στην Αλεξάνδρεια. Ειλικρινά, εκτιμώ και πολλές φορές θαυμάζω, όλους αυτούς που αγαπούν και προσεγγίζουν την Αλεξάνδρεια ρομαντικά, συναισθηματικά, αλλά οφείλω σαν επαγγελματίας να είμαι κυνικός. Πάντα έλειπαν οι Έλληνες επιστήμονες από την Αλεξάνδρεια· σπάνια περνούσαν Έλληνες επιστήμονες από εδώ ώστε να παράγουν επιστημονική έρευνα, ενώ υπάρχουν τόσοι ερευνητικοί τομείς που αποζητούν περαιτέρω ανάπτυξη. Οπότε δεν υπήρχε πιθανότητα να υπάρχει Έλληνας, ο οποίος εκ των προτέρων δουλεύει πάνω στην Αλεξάνδρεια, και να μην προσπαθήσω, εφόσον μπορώ φυσικά, να τον εντάξω σε αυτό που χρειάζεται η πόλη. Γιατί χρειάζεται ανθρώπους σαν αυτούς η πόλη.
Εύχομαι και στους δυο σας να πραγματώσετε τους στόχους, που ο καθένας έχει θέσει από την πλευρά του και απο εσάς κ. Σαββόπουλε αναμένουμε μια ξενάγηση στη Νεκρόπολη του Σάτμπυ.
Με χαρά θα την πραγματοποιήσουμε άμεσα.
