Γράφει η Νόρα Ράλλη

από την «Εφημερίδα των Συντακτών»

Το Αβερώφειο Γυμνάσιο Αλεξάνδρειας δεν είναι απλώς ακόμη ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα. Φέρει πάνω του σχεδόν δύο αιώνες ζωής, καθώς συστήθηκε στον 19ο αιώνα (1843) από την Ελληνική κοινότητα Αλεξανδρείας, στην Αίγυπτο.

Εικόνες από τη μακρά αυτή διαδρομή, γεμάτες από μαθητές, προσωπικές ιστορίες, γνώση και «κρυφές μνήμες» αναβιώνει η φωτογράφος Μαρία Στέφωση, σε μία ιδιαίτερη έκθεση που ουσιαστικά ξαναζωντανεύει τον μύθο των Αλεξανδρινών μέσα στο ιστορικό εκείνο σχολείο, όμως σε έναν άλλο επιβλητικό χώρο, φορτωμένο και τούτον από μνήμες μαθητικές και δράσεις, τη Διπλάρειο Σχολή της Αθήνας.

Με βάση και αφετηρία αυτούς τους δύο άξονες (Αβερώφειο Γυμνάσιο Αλεξάνδρειας – Διπλάρειος Σχολή Αθηνών) και τις μαθητικές σκηνές που εξελίσσονταν εκεί, η Μαρία Στέφωση αναδημιουργεί τις εικόνες, χρησιμοποιώντας τις αίθουσες του ενός σχολείου για να ξαναζωντανέψει το άλλο.

Πρόκειται για μια ελεγεία στον αιγυπτιώτικο ελληνισμό και την ακμή του. Ωστόσο, μέσα από το υλικό που συνέλεξε και επέλεξε να παρουσιάσει η καλλιτέχνιδα, αναδίδεται και μία μελαγχολία για τη φυγή και τη συρρίκνωση της παροικίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Εξάλλου η Μ. Στέφωση ανέτρεξε στις φωτογραφίες του αιγυπτιώτικου ελληνισμού, σωσμένες στο πολύτιμο αρχείο του ΕΛΙΑ αλλά και σε οικογενειακά άλμπουμ, για να βρει το πρωτόλειο υλικό της. Εξ ου, και ο τίτλος της έκθεσης «Κρυφή Μνήμη». Η ίδια έχει χαρακτηρίσει τη φωτογραφία «κιβωτό όπου αποτίθεται ανάγλυφα η μνήμη».

Στη νέα της αυτή έκθεση, κοινός πρωταγωνιστής όλων είναι η ζωτική σχέση της φωτογραφικής εικόνας με τη θνητότητα (της αίγλης, του χρόνου, της ζωής ή μιας ολόκληρης εποχής).

«Σε αυτές τις φωτογραφίες», εξηγεί η καλλιτέχνιδα, «μπορεί κάποιος να διαπιστώσει τρεις ιστορικούς χρόνους: ο ένας αφορά τις φωτογραφίες των παιδιών. Είναι μαθητές που φωτογραφίζονται χαρούμενοι με όλες τις προσδοκίες στα μάτια τους, έχουν όλο το μέλλον μπροστά τους, όλα τα όνειρά τους είναι στο σημείο εκκίνησης. Παίζουν με τον φακό και περιμένουν. Ο δεύτερος χρόνος είναι οι φωτογραφίες του σχολείου. Έχει περάσει ο χρόνος, έχουν διαψευστεί πολλά όνειρα, έχουν συρρικνωθεί τα πράγματα ώστε πλέον οι αίθουσες αυτές είναι περιττές. Δεν μπορούν να έχουν τον ρόλο που είχαν. Και ο τρίτος χρόνος είμαστε εμείς, που το βλέμμα μας κρατά τη γνώση και τη χρονική απόσταση της Ιστορίας. Αν θέλουμε να μιλήσουμε και με όρους ιστορίας της ομογένειας, ο πρώτος χρόνος είναι η χρυσή εποχή της αιγυπτιώτικης κοινότητας που τοποθετείται στην αυγή του περασμένου αιώνα έως το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο δεύτερος χρόνος είναι ο χρόνος της φυγής με όλα τα επακόλουθα και, τέλος, είναι ο δικός μας χρόνος, στο σήμερα».

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Μαρία Στέφωση ασχολείται με την Αίγυπτο και τους Αλεξανδρινούς. Έχει περιηγηθεί πολλές φορές στην Αλεξάνδρεια, όπου ψάχνοντας στοιχεία για δύο εμβληματικές μορφές, τον Κ. Καβάφη και τον Κ. Παρθένη, κατέγραφε παράλληλα στον φακό της όλη την ατμόσφαιρα της περίφημης ελληνικής γειτονιάς, ψάχνοντας ταυτόχρονα και για ίχνη του παρελθόντος. Αυτό ακριβώς κάνει και στην παρούσα έκθεση.

«Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς την αγωνία της φωτογράφου να περισώσει τις εύθραυστες από τον χρόνο φωτογραφίες, «θαμμένες» σε παλιοκαιρισμένα άλμπουμ και στα «πίσω δωμάτια» της μνήμης. Ταυτόχρονα και την αγωνία της να αποκαλυφθούν από τη σκόνη της λήθης και να βγουν στο φως», λέει ο επιμελητής της έκθεσης, Γιώργος Μυλωνάς, και καταλήγει πως «η «κρυφή μνήμη» δεν είναι θρήνος γι’ αυτό που χάθηκε, ούτε νοσταλγία για το παρελθόν. Είναι άνοιγμα σε έναν προσωπικό αναστοχασμό, όπου στο πρόσωπο των άλλων μπορούμε να αναλογιστούμε τη δική μας ζωή».

Να σημειωθεί ότι η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο της επετείου των 85 χρόνων του Συνδέσμου Αιγυπτιωτών Ελλήνων και θα διαρκέσει έως τις 26 Οκτωβρίου, στη Διπλάρειο Σχολή (πλατεία Θεάτρου 3, Αθήνα).