Η επιτροπή ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων για την αξιολόγηση των ελληνικών πόλεων που ήταν υποψήφιες για τον τίτλο «Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021», επέλεξε την Ελευσίνα. Τρεις ήταν οι επικρατέστερες πόλεις μετά τον αρχικό γύρο προεπιλογής τον Φεβρουάριο 2016: η Ελευσίνα, η Καλαμάτα και η Ρόδος. Η επίσημη ανακήρυξη της Ελευσίνας από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός των προσεχών μηνών.
Οι πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης ξεκίνησαν το 1985, με πρωτοβουλία της τότε υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, έχουν εξελιχθεί σε μία από τις πλέον φιλόδοξες πολιτιστικές πρωτοβουλίες στην Ευρώπη και συγκαταλέγονται στις γνωστότερες και δημοφιλέστερες δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το αρχικό κίνητρο του θεσμού είναι πιο επίκαιρο από ποτέ: να δώσει στους Ευρωπαίους την ευκαιρία να μάθουν περισσότερα για τον πολιτισμό κάθε χώρας, να απολαμβάνουν την κοινή ιστορία και τις κοινές αξίες τους και να αρχίσει διαπολιτισμικός διάλογος. Να νιώσουν, με άλλα λόγια, ότι ανήκουν στην ίδια ευρωπαϊκή κοινότητα. Με την πάροδο των ετών, οι πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης διευρύνθηκαν σε μέγεθος και εμβέλεια και συμβάλλουν στην πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη πολλών πόλεων και των γειτονικών τους περιφερειών σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο κ. Τίμπορ Νάβρατσιτς, Επίτροπος αρμόδιος για την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό, δήλωσε: «Το 2021, η Ελλάδα θα φιλοξενήσει την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για τέταρτη φορά μετά την Αθήνα το 1985, τη Θεσσαλονίκη το 1997 και την Πάτρα το 2006. Πολλές πόλεις διαγωνίστηκαν για τον τίτλο και από τις 14 αρχικές υποψηφιότητες επικράτησαν τρεις. Για άλλη μία φορά φάνηκε πόσο δημοφιλής είναι αυτή η πρωτοβουλία της ΕΕ σε πόλεις και πολίτες. Συγχαίρω την Ελευσίνα για την επιτυχία της. Ανυπομονώ να δω την Ελευσίνα να προσφέρει, στους επισκέπτες από την Ευρώπη και απ’ όλο τον κόσμο, την ευκαιρία να γνωρίσουν την πόλη και τα πολιτιστικά αγαθά της αλλά και να εκτιμήσουν την πολιτισμική πολυμορφία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και τις κοινές μας αξίες — πράγμα που είναι σήμερα επιτακτικότερο από ποτέ. Όπως έχουν δείξει πολλές προηγούμενες πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης, ο τίτλος μπορεί να αποφέρει σημαντικά μακροπρόθεσμα πολιτιστικά, καθώς και οικονομικά και κοινωνικά οφέλη — οφέλη που μπορεί να αποκομίσει πλέον και η Ελευσίνα».
Ιστορικό
Σύμφωνα με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, η οποία διέπει τη δράση της Ένωσης για τις πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης, θα υπάρχουν τρεις πολιτιστικές πρωτεύουσες για το 2021: μία στην Ελλάδα, μία στη Ρουμανία και μία σε υποψήφια, ή δυνάμει υποψήφια για προσχώρηση στην ΕΕ, χώρα.
Σύμφωνα με το ισχύον σύστημα ορισμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης, η επιλογή αποτελείται από δύο γύρους: τον γύρο προεπιλογής, από τον οποίο καταρτίζεται ο κατάλογος προεπιλεγμένων υποψήφιων πόλεων, και τον γύρο τελικής επιλογής, εννέα μήνες αργότερα, από τον οποίο επιλέγεται μία πόλη για τον τίτλο. Στη συνέχεια, οι επιλεγμένες πόλεις ορίζονται επίσημα από το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος.
Σύμφωνα με τα κριτήρια επιλογής, οι πόλεις πρέπει να καταρτίσουν πολιτιστικό πρόγραμμα που να έχει έντονη ευρωπαϊκή διάσταση, την επιδίωξη να συμμετέχουν τα ενδιαφερόμενα μέρη της πόλης, καθώς και οι διάφορες γειτονιές της, και να προσελκύσει επισκέπτες από ολόκληρη τη χώρα και την Ευρώπη. Το πρόγραμμα πρέπει να έχει μακρόπνοη επίδραση και να συμβάλλει στη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της πόλης. Οι πόλεις πρέπει επίσης να αποδείξουν ότι έχουν την απαραίτητη στήριξη από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και την ικανότητα να εκτελέσουν το έργο.
Όσον αφορά στην Ελλάδα, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού κάλεσε τις ενδιαφερόμενες πόλεις να υποβάλουν αιτήσεις κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου 2014. Δεκατέσσερις πόλεις υπέβαλαν αίτηση: Βόλος, Δελφοί, Ελευσίνα, Ιωάννινα, Καβάλα, Κέρκυρα, Λάρισα, Λέσβος (Μυτιλήνη), Μεσολόγγι, Πειραιάς, Ρόδος, Σαλαμίνα, Σάμος και Τρίπολη. Η συνεδρίαση προεπιλογής πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο 2016 και επελέγησαν τρεις πόλεις (Ελευσίνα, Καλαμάτα και Ρόδος). Τους δόθηκε προθεσμία έως τον Οκτώβριο 2016 για να ολοκληρώσουν τις αιτήσεις τους και κλήθηκαν, στη συνέχεια, στη συνεδρίαση τελική επιλογής στις 10 και 11 Νοεμβρίου, στην Αθήνα.
Οι αιτήσεις εξετάστηκαν από 12μελή επιτροπή ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων (δύο διοριζόμενοι από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και δέκα από τα θεσμικά όργανα και οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα δέκα ανεξάρτητα μέλη της επιτροπής που ορίστηκαν από τα θεσμικά και λοιπά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι:
· Από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή: ο Steve Green (Ηνωμένο Βασίλειο), ο οποίος διαθέτει πλούσια πείρα σε διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις και στον ρόλο του πολιτισμού και των γλωσσών στην κοινωνία, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εθνικών Ινστιτούτων Πολιτισμού (EUNIC) και το Βρετανικό Συμβούλιο· ο Jordi Pardo (Ισπανία), πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του «Ιδρύματος Pau Casals», εμπειρογνώμων σε θέματα στρατηγικού σχεδιασμού και αστικής ανάπλασης μέσω του πολιτισμού και του τουρισμού· η Suzana Žilič Fišer (Σλοβενία), καθηγήτρια, επικεφαλής του τμήματος Μέσων Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μάριμπορ και γενική διευθύντρια του οργανισμού «Μάριμπορ, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2012».
· Από το Συμβούλιο: ο Ulrich Fuchs (Γερμανία), αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής και διευθυντής προγράμματος των «Λιντς, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2009» και «Μασσαλία-Προβηγκία, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2013»· η Aiva Rozenberga (Λετονία), διευθύντρια του λετονικού Ινστιτούτου και διευθύντρια του προγράμματος «Ρίγα, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2014»· ο Pauli Sivonen (Φινλανδία), διευθυντής του Μουσείου Serlachius.
· Από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: η Sylvia Amann (Αυστρία), ειδικευμένη στην αστική, αγροτική και περιφερειακή ανάπτυξη, στον πολιτισμό και στη δημιουργική οικονομία· η Cristina Farinha (Πορτογαλία), εμπειρογνώμων ανάπτυξης δημιουργικών βιομηχανιών και εθνικών πολιτιστικών στρατηγικών· η Agnieszka Wlazeł (Πολωνία), εμπειρογνώμων στην ανάπτυξη κοινού και πρώην διευθύνουσα σύμβουλος και διευθύντρια καλλιτεχνικών φεστιβάλ.
· Από την Επιτροπή των Περιφερειών: ο κ. Alain Hutchinson (Βέλγιο), επίτροπος της κυβέρνησης της Περιφέρειας των Βρυξελλών, αρμόδιος για τις σχέσεις με ευρωπαϊκούς & διεθνείς οργανισμούς και Αντιδήμαρχος του Saint Gilles, αρμόδιος για την εκπαίδευση.
Μετά το Βρότσλαβ (Πολωνία) και το Σαν Σεμπαστιάν-Ντονάστια (Ισπανία) φέτος, το Ώρχους (Δανία) και η Πάφος (Κύπρος) θα είναι οι πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης το 2017, το Λεουβάρντεν (Κάτω Χώρες) και η Βαλέτα (Μάλτα) το 2018, η Ματέρα (Ιταλία) και η Φιλιππούπολη (Βουλγαρία) το 2019 και, τέλος, η Ριέκα (Κροατία) και το Γκάλγουεϊ (Ιρλανδία) το 2020.
Τον Σεπτέμβριο 2016, η επιτροπή εμπειρογνωμόνων επέλεξε την πόλη Τιμισοάρα της Ρουμανίας και αναμένεται ο επίσημος ορισμός της από τις ρουμανικές αρχές. Τον Οκτώβριο 2016, η ίδια επιτροπή επέλεξε την πόλη Νόβι Σαντ της Σερβίας (ανάμεσα στις πόλεις υποψήφιων ή δυνάμει υποψήφιων για προσχώρηση στην ΕΕ χωρών) και αναμένεται ο επίσημος ορισμός της από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
