“Θα συνεχίσω τις ανασκαφές με την πιο μεγάλη θέρμη στο Ναό της Αθηνάς και θα συνεχίσω να πριονίζω τα ανάγλυφα. Είναι μία εργασία που απαιτεί χρόνο … Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να έχουμε το σύνολο της Πανδρόσου εγώ δεν απελπίζομαι για μία από τις Καρυάτιδες». Αυτό γράφει στις 5 Ιανουαρίου του 1802 ο Ιταλός ζωγράφος Τζοβάνι Μπατίτσα Λουζιέρι, στον εργοδότη του Λόρδο Έλγιν.
Είναι ένα απόσπασμα της επιστολής που διαβάστηκε στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης στο διήμερο διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Τα γλυπτά του Παρθενώνος: 200 χρόνια από την ιδιοποίησή τους από το Βρετανικό Μουσείο».
Ο Τζοβάνι Μπατίτσα Λουζιέρι συνέβαλε και με το παραπάνω στη βίαιη απόσπαση των Γλυπτών του Παρθενώνα -και όχι μόνο-, ήταν μέρος όσων ανέφερε στην ανακοίνωσή της η Τατιάνα Πούλου, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, που ερεύνησε το αδημοσίευτο σήμερα Αρχείο Έλγιν. Ο Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι είχε προσληφθεί από τον Έλγιν μαζί με άλλους καλλιτέχνες από την Ιταλία για να κάνουν εκμαγεία και να προετοιμάσουν λεπτομερή αρχιτεκτονικά σχέδια.
Σε άλλη επιστολή στις 20 Σεπτεμβρίου 1801 γράφει: «Ελπίζω να μην μου δημιουργήσουν καμία δυσκολία για να συνεχίσω την ανασκαφή στο Ναό της Αθηνάς και να μπορέσω να πάρω στην κατοχή μου όλα τα τμήματα γλυπτών που θα βρω. Ο κύριος Χάντ έγραψε στην Εξοχότητά σας για λογαριασμό μου να προσκομίσετε στην Αθήνα μία δωδεκάδα πριόνια για μάρμαρο, διαφόρων μεγεθών το συντομότερο δυνατό. Μου χρειάζονται τρία ή τέσσερα, 20 πόδια μακριά ώστε να κόψω ένα μεγάλο ανάγλυφο, το οποίο δεν μπορεί να μετακινηθεί, χωρίς να μειώσουμε το βάρος του», ενώ στις 4 Οκτωβρίου 1802 αναφέρει ότι πήρε την άδεια του Δισδάρη για να κατεβάσει ένα δωρικό κιονόκρανο.
«Κάνω ό, τι μπορώ για να αυξήσω τη συλλογή σας, Μιλόρδε. Πήρα την άδεια του Δισδάρη να κατεβάσω ένα δωρικό κιονόκρανο από τον Παρθενώνα, αλλά πρέπει να το πριονίσω στα δύο, αν το άλλο είναι αρκετά μεγάλο, αυτό είναι τεράστιο. Οι πόρτες του κάστρου δεν είναι τόσο μεγάλες για να μπορέσει να περάσει».
«Οι αναστηλώσεις των μνημείων από την Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) αποτέλεσαν ιδανική χρονική συγκυρία για την επιστροφή και επαναφορά στα μνημεία των αυθεντικών μελών. Ήταν μια ευκαιρία η οποία δυστυχώς παρέμεινε ανεκμετάλλευτη», ανέφερε η κ. Ιωαννίδου, συμπληρώνοντας ότι παρά τις κατά εποχές προσπάθειες της ελληνικής πλευράς, το αίτημα επιστροφής των αρχιτεκτονικών μελών των μνημείων δεν είχε θετική ανταπόκριση. «Ίσως επειδή συνδεόταν από βρετανικής πλευράς με τη διεκδίκηση των γλυπτών του Παρθενώνα: Ενδεχομένως η υποχώρηση στα αρχιτεκτονικά μέλη θα οδηγούσε σε ανάλογη υποχώρηση στα γλυπτά, είπε η Μαρία Ιωαννίδου, πολιτικός μηχανικός και επίτιμη διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΥΣΜΑ), προσθέτοντας μια πληροφορία που δεν είναι γνωστή, ότι τα αρχιτεκτονικά μέλη των μνημείων της Ακρόπολης (Παρθενώνα, Ερέχθειο, Αθηνά Νίκη), που επίσης λεηλατήθηκαν από τον Έλγιν την περίοδο 1801- 1804 και σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.
Οι περιπέτειες των γλυπτών, δεν τελείωσαν με τη βίαιη απόσπασή τους. Το ναυάγιο του «Μέντωρ» το 1802 στα Κύθηρα, είπε ο Δ. Κουρκουμέλης, αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, του πλοίου του Έλγιν με φορτίο ένα μέρος από τα αριστουργήματα του Ιερού Βράχου είναι θέμα έρευνας. Τα μάρμαρα ανελκύστηκαν ως το 1804, ωστόσο φήμες για εμφάνισή τους στην περιοχή του ναυαγίου προκάλεσαν την εκπόνηση ποικίλων ερευνών, όπως εκείνες του 1875, του 1980 και του 2009. Μεταξύ 2011 και 2015 διενεργήθηκε από την ΕΕΑ (υπό τον κ. Κουρκουμέλη) υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα και ανασκαφή στο ναυάγιο, με αποτελέσματα που αν και δεν σχετίζονται με τα αρχαία γλυπτά δεν ήταν διόλου ευκαταφρόνητα: Μεταξύ άλλων, βρέθηκαν όργανα ναυσιπλοΐας και εξαρτήματα του πλοίου, οβίδες, πιστόλια, μολύβδινα βόλια, διακοσμητικά και αντικείμενα διαβίωσης επί του πλοίου, προσωπικά αντικείμενα των επιβατών, νομίσματα οθωμανικά και ορισμένα δυτικοευρωπαϊκά. Επίσης, 11 σχιστολιθικές πλάκες με απολιθώματα (στο πλαίσιο της συλλεκτικής μανίας της εποχής), αρχαία νομίσματα, ένα μαρμάρινο μικρό αγγείο ίσως αιγυπτιακό, ένας μαρμάρινος διακοσμητικός οφθαλμός, ένα θραύσμα ανάγλυφου σκύθου, 4 ενσφράγιστες λαβές ροδιακών οξυπύθμενων εμπορικών αμφορέων (η μία με το όνομα του Παυσανία, που πιθανόν σχετίζεται με τον ομώνυμο άρχοντα της Ρόδου τον 2ο αι. π. Χ.), καθώς και δύο θραύσματα από αιγυπτιακά αγάλματα, μάλλον από την Αλεξάνδρεια, που πιθανόν μεταφέρονταν ως έρμα στο πλοίο -κατά την πρακτική της εποχής. Πρόκειται για το θραύσμα ενός φαραωνικού αγάλματος της 18ης δυναστείας κι ένα μικρότερο μιας ανάγλυφης στήλης, πιθανόν αφιερωμένης στο θεό Ρα, που ανήκει στην πτολεμαϊκή περίοδο.
Ο καθηγητής Μανώλης Κορρές, ανέφερε ότι «σήμερα το νέο Μουσείο Ακρόπολης παρέχει τις μεγαλύτερες εγγυήσεις και πως όλη αυτή η προσπάθεια που άρχισε από τον λόρδο Μπάιρον και συνεχίζεται ως σήμερα είναι δικαιότατη και σίγουρα κάποια στιγμή θα φέρει το ποθούμενο αποτέλεσμα».
