Χωράει ενάμισης αιώνας διαδρομής σε μια έκθεση 190 αντικειμένων; Και πώς να ξετυλίξεις σ’ έναν περιορισμένων τετραγωνικών χώρο το πολύτιμο φορτίο μιας «κιβωτού» γνώσης και δημιουργίας που φυλά στα σπλάχνα της χιλιετηρίδες ιστορίας;
Μ’ έναν πλου που ιχνηλατεί το περιπετειώδες ταξίδι του ανθρώπου στο χρόνο γιορτάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τα γενέθλιά του. Μ’ ένα συμβολικό καράβι, που φορτωμένο θησαυρούς, τρέχει μέσα στον παφλασμό των κυμάτων, για να αφηγηθεί γνωστές και άγνωστες «Οδύσσειες», προσωπικές και συλλογικές.
«Η έκθεση εμπνέεται από τον αρχετυπικό χαρακτήρα του Οδυσσέα και αφηγείται, μέσα από εμβληματικά αλλά και λιγότερο γνωστά έργα, το μακρύ χρονικό του δοκιμαζόμενου ανθρώπου, τον αδιάκοπο αγώνα του να τιθασέψει το περιβάλλον, να γνωρίσει νέους τόπους, να πλουτίσει τους ορίζοντες του, να δημιουργήσει πολιτείες ευνομούμενες και να αντιπαλέψει τη φθαρτότητα της ύπαρξης του με τη βοήθεια του έρωτα και της δημιουργικής πράξης» αναφέρει η χαρακτηριστικά η διευθύντρια του μουσείου Μαρία Λαγογιάννη.
Τη Δευτέρα 3/10, εκατόν πενήντα χρόνια από εκείνη τη Δευτέρα και πάλι, που τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του πρώτου Εθνικού Μουσείου της χώρας, εκατόν ενενήντα ευρήματα διατρέχουν τις κοινωνίες που αναπτύχθηκαν στον ελλαδικό πολιτισμικό χώρο από την 5η χιλιετία π.Χ. έως και την ύστερη αρχαιότητα. Αντικείμενα από το ίδιο το μουσείο στην πλειοψηφία τους, από τη μόνιμη συλλογή και τις αποθήκες, αλλά και συνολικά έξι δάνεια, από το Επιγραφικό και το Μουσείο Ακρόπολης.
Την εκθεσιακή αφήγηση πλαισιώνουν μια σειρά από οπτικοακουστικές και ψηφιακές εφαρμογές, μελωδίες του Βαγγέλη Παπαθανασίου και στίχοι του Καβάφη, του Σεφέρη, του Ελύτη και του Ρίτσου επιδιώκοντας να δημιουργήσουν γέφυρες με τη σημερινή εποχή.
Βαθύ πελαγίσιο μπλε, ήχοι από κύματα, μια σκηνογραφία που παραπέμπει στις θαλασσινές διαδρομές των αρχαίων: να το πρώτο πλάνο που μας επεφύλασσαν οι «Οδύσσειες». Αρθρωμένη σε τρεις ενότητες, η έκθεση μιλά κατ’ αρχάς για «Το ταξίδι», την αδιάκοπη αναζήτηση του ανθρώπου για πρώτες ύλες, γνώσεις και ιδέες.
Σε ρόλο προθήκης, ένα νοερό σκαρί πλοίου με ζηλευτό φορτίο δεσπόζει στην πρώτη αίθουσα. Το βλέμμα θα σταθεί στις γλυπτές Τριτωνίδες που συμβολίζουν τις ελπίδες του ταξιδευτή, αλλά και στις μοιραίες Σειρήνες και στη φοβερή Σκύλλα. Θα ξεχωρίσει τον Περσέα, τους Αργοναύτες και τον Ηρακλή στα δικά τους ταξίδια πάνω σε εικονογραφημένα αγγεία. Θ’ ανακαλύψει και πολύτιμα αντικείμενα που μαρτυρούν ποικίλες επαφές και συναλλαγές: Πινακίδες της Γραμμικής Β΄ για την τέχνη των αρωματοποιών, ένα μικρό χάλκινο ειδώλιο φερμένο στις Μυκήνες του 13ου αιώνα π.Χ. από την μακρινή περιοχή της Συροπαλαιστίνης, χάντρες από την Αίγυπτο και κοσμήματα από κεχριμπάρι της Βαλτικής, εξωτικά ρυτά από αυγό στρουθοκαμήλου, δόντια από ελέφαντα και ιπποπόταμο.
Λίγα βήματα παραπέρα, κάτω από τον έναστρο ουρανό με τους αστερισμούς που αντίκρυζε ο ομηρικός Οδυσσέας στο δρόμο του για την Ιθάκη (μια εφαρμογή-προσφορά του Ιδρύματος Ευγενίδου), το χάλκινο άγαλμα του Ποσειδώνα από τη Λιβαδόστρα Βοιωτίας. Δύσκολο να διακρίνεις τις λεπτομέρειές του. Πέρασα βέβαια από την έκθεση ενώ βρισκόταν ακόμα σε (προχωρημένο) στάδιο προετοιμασίας, οπότε ελπίζω ήχος και φως να έχουν ρυθμιστεί κατάλληλα μέχρι να συναντήσει το κοινό.
Από τις διαχρονικές Ιθάκες στην Έξοδο
Φθαρμένο από την αλμύρα της θάλασσας των Αντικυθήρων, το στιβαρό άγαλμα του γενειοφόρου Οδυσσέα στην επόμενη αίθουσα δηλώνει εύγλωττα τον θεματικό της προσανατολισμό. «Ο δεύτερος άξονας της έκθεσης ανιχνεύει τις διαχρονικές «Ιθάκες» ως φυσικό τοπίο, ως τόπο συλλογικής πράξης και ως χώρο συλλογικής πραγμάτωσης» και εστιάζει σε έννοιες όπως η θρησκεία, η ηγεμονία, ο πόλεμος, η γραφή, η νομοθεσία, ο αγώνας, η δημοκρατία, το θέατρο, η φιλοσοφία. Η παράθεση των εκθεμάτων πυκνή, μάλλον άνευρη ωστόσο.
Πόσο όμως «ανασαίνει» το βλέμμα αμέσως μετά, ανάμεσα στα επιτύμβια αγάλματα της Φρασίκλειας και του Κούρου αλλά και στην Αφροδίτη που ετοιμάζεται να μαλώσει με το σανδάλι της τον άτακτο Πάνα, ενώ στ’ αυτιά σου φτάνουν υπαινικτικά τιτιβίσματα πουλιών! Στην ενότητα δηλαδή όπου ο Έρωτας στέκεται απέναντι στο μοιραίο του Θανάτου. Και τι συγκίνηση μπορεί να προκαλέσει ένα τόσο δα θραύσμα από μια ερυθρόμορφη κύλικα από τα τέλη 6ου αιώνα π.Χ. όταν στο «δέρμα» της βλέπεις να ζωντανεύει ένα ερωτικό φιλί!
Στην «Έξοδο» η περιήγηση κλείνει με γλυπτά και ψηφιακές εφαρμογές, έργα συμβολικά που υποδηλώνουν τα ανώτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου πνεύματος. Λεπτομέρεια ξεχωριστή: το δακτυλικό αποτύπωμα ενός ανώνυμου γραφέα που σώζεται πάνω σε πήλινη πινακίδα από την Πύλο. Μια ένδειξη «νίκης της ανθρώπινης πράξης απέναντι στη φθορά».
