Η μεγάλη διεθνής έκθεση που άνοιξε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, εστιάζει στον εκπληκτικό πλούτο, την εξαιρετική δεξιοτεχνία και τα τεχνικά επιτεύγματα της ελληνιστικής περιόδου (323-30 π. Χ.) – τους τρεις αιώνες από τον Αλέξανδρο έως την Κλεοπάτρα.
Η έκθεση με τίτλο «Pergamon and the Hellenistic Kingdoms of the Ancient World», περιλαμβάνει περισσότερα από 265 εκλεκτά αντικείμενα που δημιουργήθηκαν υπό την προστασία των ηγεμόνων των ελληνιστικών βασιλείων, με έμφαση στην αρχαία πόλη της Περγάμου.
Τα εκθέματα περιλαμβάνουν γλυπτά από μάρμαρο, ορείχαλκο και πηλό, χρυσά κοσμήματα, γυάλινα αγγεία, έγγλυφους ημιπολύτιμους λίθους, καθώς και πολύτιμα μέταλλα και νομίσματα που αποκαλύπτουν τη διαχρονική κληρονομιά των ελληνιστικών καλλιτεχνών και τη βαθιά επιρροή τους στη ρωμαϊκή τέχνη. Η αρχαία πόλη της Περγάμου (γνωστή σήμερα στην Τουρκία ως Bergama) ήταν η πρωτεύουσα του βασιλείου των Ατταλιδών που εκτεινόταν σε μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας. Η έκθεση πραγματοποιείται με τη στήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Ιδρύματος Betsy and Edward Cohen /Areté Foundation.
Πρόκειται για μια ιστορική συνεργασία μεταξύ του Met και του Μουσείου της Περγάμου στο Βερολίνο, του οποίου τα περίφημα γλυπτά αποτελούν περίπου το ένα τρίτο των εκθεμάτων. Εκπροσωπούνται επίσης πολυάριθμα εξέχοντα μουσεία στην Ελλάδα, τη Δημοκρατία της Ιταλίας, άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το Μαρόκο, την Τυνησία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, μέσων αντικειμένων που δεν έχουν ποτέ πριν απομακρυνθεί από τις μουσειακές συλλογές τους.
Μετά τις στρατιωτικές επιτυχίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, η επιρροή του ελληνικού πολιτισμού έγινε αισθητή από την κοιλάδα του Ινδού ποταμού έως τα Στενά του Γιβραλτάρ. Η συγκέντρωση του πλούτου και της ισχύος στα νεοσύστατα ελληνιστικά βασίλεια των Πτολεμαίων, των Σελευκιδών, των Ατταλιδών και των Αντιγονιδών καθώς και του βασιλείου των Συρακουσών στη Σικελία, καλλιέργησαν μια ασύγκριτη έκρηξη δημιουργικότητας σε όλες τις τέχνες. Η συγχώνευση της Κλασσικής Ελληνικής κυρίως με τις πολιτιστικές παραδόσεις της Ανατολής επέφεραν νέα καλλιτεχνικά πρότυπα και συμβάσεις στο γούστο και το στυλ.
Η έκθεση αρχίζει με τον Αλέξανδρο, ο αυλικός γλύπτης του οποίου, ο Λύσιππος, ήταν ένας από τους πιο καινοτόμους και σημαίνοντες καλλιτέχνες της εποχής του. Μόνο αυτός είχε το δικαίωμα να δημιουργεί επίσημα γλυπτά πορτραίτα του βασιλιά. Παρόλο που δεν έχει διασωθεί κανένα έργο του Λύσιππου, η έκθεση παρουσιάζει εξαιρετικά αντίγραφα που παράχθηκαν αργότερα, παράλληλα με ελληνιστικά έργα τέχνης που επηρεάστηκαν από το πρωτοποριακό του στυλ.
Μια σειρά από μνημειακά γλυπτά πορτραίτα μεγάλων ελληνιστικών ηγεμόνων από τη βίλα των παπύρων (Villa dei Papiri) στην Αρχαία Ηράκλεια (Herculaneum), τα οποία ποτέ πριν δεν παρουσιάστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα ελληνιστικών βασιλικών πορτραίτων από ένα ενιαίο αρχαιολογικό σύνολο. Επιπλέον, έργα που βρέθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές στη Μακεδονία μαρτυρούν τον πολυτελή τρόπο ζωής της περιόδου και επεξηγούν τα ταφικά έθιμα των ελληνιστικών βασιλέων.
Με την εκτενώς ανασκαμμένη άνω και κάτω ακρόπολή της, το Ασκληπιείο (ιαματικό ιερό) και τους τάφους έξω από τα τείχη της πόλης, η Πέργαμος είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα παραδείγματα βασιλικής πρωτεύουσας της ελληνιστικής περιόδου. Το ιερό της Αθηνάς, της θεάς της σοφίας, στην Πέργαμο, αντιπροσωπεύεται από ένα ελληνιστικό μαρμάρινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, ύψους 4 μ., πρόσφατα ανακαινισμένου για αυτή την έκθεση. Η σημασία του επικού ποιητή Ομήρου στους ελληνιστικούς χρόνους τονίζεται μέσω του αλληγορικού αναγλύφου , γνωστού ως «Αποθέωση του Ομήρου», πιθανότατα αφιέρωμα του νικητή ενός διαγωνισμού ποίησης.
Στο απόγειο της εξουσίας τους, τον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ., οι ηγεμόνες της Περγάμου έλεγχαν ένα μεγάλο τμήμα της Μικράς Ασίας. Τα επιτεύγματα των Ατταλιδών βασιλέων παρουσιάζονται μέσω των βασιλικών μνημείων· λίθινα ανάγλυφα όπλων και τροπαίων από το ιερό της Αθηνάς στην Πέργαμο απεικονίζουν τα λάφυρα του πολέμου, τα οποία μαζί με πραγματικό στρατιωτικό εξοπλισμό της περιόδου, διακοσμημένο με δυναστικά και θρησκευτικά σύμβολα, αποδεικνύουν την δεξιοτεχνία των ελληνιστικών οπλουργών.
Ένα ορόσημο της έκθεσης είναι τα αρχιτεκτονικά γλυπτά από το Βωμό της Περγάμου, του οποίου το δραματικό ύφος αποτελούσε μια ριζική απομάκρυνση από τα προηγούμενα στυλ και επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα ευρωπαϊκή τέχνη. Ακρωτήρια από την οροφή του Βωμού, μια επιλογή από τις πλάκες της ζωφόρου του Τηλέφου και διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη καθώς και θραύσματα αναγλύφων από τη μνημειώδη ζωφόρο της Γιγαντομαχίας, αποπνέουν δέος για αυτό το μοναδικό μνημείο.
Άφθονα πολυτελή αντικείμενα σε διάφορα υλικά παρήχθησαν από τεχνίτες για βασιλείς και άλλους επίλεκτους πολίτες. Πορτραίτα της βασιλικής οικογένειας των Ατταλιδών προσωποποιούν τους ανθρώπους που διοργάνωναν καλαίσθητα συμπόσια με εξεζητημένη ψυχαγωγία στα βασιλικά παλάτια.
Η πρακτική της μικρογλυπτικής σε ημιπολύτιμους λίθους (Cameo), που εφευρέθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, αντιπροσωπεύεται από ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά παραδείγματα: τη «Vienna Cameo» που απεικονίζει έναν βασιλιά και μια βασίλισσα από την Πτολεμαϊκή Αίγυπτο, με πλουσιοπάροχη ένδυση και θεικό συμβολισμό.
Εξαίσια αρχαία υαλικά, χρυσά και ασημένια σκεύη για συμπόσια και θρησκευτικές τελετουργίες, νομίσματα με βασιλικά πορτραίτα, έγγλυφοι ημιπολύτιμοι λίθοι και κοσμήματα από όλα τα μέρη του ελληνιστικού κόσμου, αποκαλύπτουν το υψηλό τεχνικό επίπεδο των καλλιτεχνών της ελληνιστικής περιόδου στην υπηρεσία των βασιλέων. Μια μικρή επιλογή πραγματικών επιπλώσεων θυμίζει την πλούσια διακόσμηση των ανακτόρων, που περιελάμβανε ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες, διακοσμητικά γλυπτά, και έπιπλα από ξύλο, μάρμαρο, και ορείχαλκο.
Η Ρώμη έγινε κυρίαρχη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο και εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο για την ελληνιστική τέχνη κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. Η ρωμαϊκή επέκταση στην ανατολή ήταν μια μακροχρόνια διαδικασία, που ξεκίνησε ήδη από το 229 π.Χ., όταν ο πρώτος ρωμαϊκός στρατός διέσχισε την Αδριατική Θάλασσα.
Όταν ο Άτταλος ΙΙΙ, ο τελευταίος ηγεμόνας της δυναστείας των Ατταλιδών, κληροδότησε την Πέργαμο στη Ρώμη με το θάνατό του το 133 π.Χ., η παρουσία της Ρώμης στη Μικρά Ασία ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο. Η ορειχάλκινη κεφαλή ανδρός, του λεγόμενου «Ανησυχούντος Άνδρα», που ανασκάφηκε στο νησί της Δήλου, αποτελεί μια εύγλωττη απόδειξη των ταραγμένων καιρών. Πολλοί νέοι τύποι γλυπτών που ανταποκρίνονταν στα ρωμαϊκά γούστα παρουσιάζονται μέσω διάσημων έργων, όπως ο «Κοιμώμενος Ερμαφρόδιτος».
Η κυκλοφορία των έργων τέχνης στην ύστερη ελληνιστική εποχή απεικονίζεται με υλικό που βρέθηκε σε ναυάγια, όπως σημαντικά ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων που στεγάζονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών, καθώς και ευρήματα από το ναυάγιο της Mahdia στα ανοικτά των ακτών της Τυνησίας. Ο υπέροχος κρατήρας «Borghese», ένα είδος λίθινου αγγείου μνημειακής κλίμακας αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα της νέας διακοσμητικής τέχνης που δημιουργήθηκε από έλληνες γλύπτες για πολυτελείς ρωμαϊκές επαύλεις.
Η σύνθετη ιστορία του σχηματισμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας παρουσιάζεται μέσα από πορτραίτα ιστορικών προσώπων, που περιλαμβάνουν τον Μιθριδάτη Ευπάτωρα, τον Πομπήιο, τον Ιούλιο Καίσαρα και την Κλεοπάτρα. Η έκθεση ολοκληρώνεται με τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο και τους τελευταίους ελληνιστικούς ηγεμόνες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εξαιρετικό γλυπτό του Juba ΙΙ, ο οποίος προσκομίστηκε στη Ρώμη, ως μέρος του θριάμβου του Καίσαρα για την κατάκτηση της Νουμιδίας, όπου και έλαβε τη μόρφωσή του και ο οποίος αργότερα ανέλαβε το θρόνο της Μαυρητανίας από τον Αύγουστο ως εντολοδόχος βασιλιάς.
Αν και η εξουσία των ελληνιστικών βασιλείων τερματίστηκε στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. με την ήττα της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου στη ναυμαχία του Ακτίου, οι καινοτομίες των καλλιτεχνών στην υπηρεσία των ελληνιστικών ηγεμόνων της επηρέασαν τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική τέχνη για αιώνες.
