Ο Στέφανος Ζιζίνιας, με καταγωγή βυζαντινή, γεννήθηκε στη Χίο. Μετά την καταστροφή του νησιού στα 1822, παιδί ακόμη εγκαταστάθηκε με τη μητέρα του και τους πέντε αδελφούς του στην Αλεξάνδρεια. Από νεαρός επιδόθηκε στο εξαγωγικό εμπόριο αιγυπτιακών προϊόντων και μάλιστα, χάρη των αδελφών του που αργότερα εγκαταστάθηκαν στα μεγάλα ευρωπαϊκά εμπορικά κέντρα, εξάπλωσε τις εργασίες του και κατέστησε τον εμπορικό του οίκο έναν από τους μεγαλύτερους στη Μεσόγειο. Από το 1840 και μετά η περιουσία του αυξάνει αλματωδώς, ισχυροποιείται κοινωνικά και συνδέεται στενότατα με τους Αντιβασιλείς της Αιγύπτου, ασκώντας τους μάλιστα σημαντική επιρροή. Λίγα χρόνια δε πριν, είχε λάβει τον τίτλο του κόμη από το Βασιλιά του Βελγίου. Περίπου τότε πρόσφερε και δύο φρεγάτες στον αιγυπτιακό στόλο, ενώ για τις συνολικές υπηρεσίες του στην Αίγυπτο του πρόσφεραν την απέραντη περιοχή κατά μήκος της παραλίας, από το Σταθμό Ραμλίου ως σχεδόν το Σαν Στέφανο. Στα αμύθητα πλούτη του συμπεριλαμβάνονταν πολυάριθμα μέγαρα στην Αλεξάνδρεια και τα προάστια της, καθώς και στο Κάιρο, το Πορτ-Σάιτ, κ.ά. Η περιοχή από το αγγλικό αρχηγείο ως τον Άγιο Σάββα, κι από εκεί ως την οδό Γερμανίας και την οδό Ελληνικού Νοσοκομείου του ανήκε, όπως επίσης και όλα τα οικόπεδα του ανατολικού λιμένα από το ακίνητο Γιεχία ως το τζαμί Αμπούλ Αμπάς. Επίσης, από τις δύο πλευρές της Διώρυγας Μαχμουδίας, παρά τη Νούζγα, του ανήκαν οικόπεδα εκτάσεως εκατοντάδων φεδδανίων. Λεγόταν – και φαίνεται πως δεν ήταν υπερβολή – πως ο Ζιζίνιας και ο θείος του Μ. Τοσίτσας είχαν στην ιδιοκτησία τους τα ¾ της Αλεξάνδρειας.
Το 1863 έκτισε στο Ράμλι το Ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου και εγκατέστησε τους οικογενειακούς του τάφους, δυνάμει χεδιβικού φιρμανίου που ανέφερε ρητά τη λεπτομέρεια αυτή. Την περίοδο 1854-1857 διετέλεσε πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.
Ο Στέφανος πέθανε το 1870 και ο γιος του Μένανδρος Ζιζίνιας κληρονόμησε της περιουσία του. Ο Μέναδρος είχε λάβει ανώτερη μόρφωση στην Ευρώπη και μάλιστα είχε παντρευτεί κόρη της μεγάλης γαλλικής στρατιωτικής οικογένειας Απέρ. Μετά το θάνατο του πατέρα του εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αλεξάνδρεια, συνεχίζοντας τις μεγαλοπρεπείς οικογενειακές παραδόσεις. Τα αλεξανδρινά μέγαρα που του ανήκαν φιλοξένησαν κατά καιρούς επισήμους και μεγιστάνες που επισκέπτονταν την πόλη, ενώ στις αίθουσες τους δίνονταν εορτές μοναδικής λαμπρότητας. Δυστυχώς, το ωραιότερο από αυτά τα μέγαρα που βρισκόταν επί της Πλατείας των Προξένων και είχε σχεδιάσει ο Antonio Lukovitch – εκεί που αργότερα βρισκόταν το κατάστημα Σεδνάουι – καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την επανάσταση του Οράμπι στα 1882 και μαζί του κάηκαν τα 60.000 βιβλία και χειρόγραφα της πλουσιότατης βιβλιοθήκης των Ζιζίνια. Από τη χρονιά αυτή, βαθμιαία η κολοσσιαία περιουσία του αρχίζει να μειώνεται μέχρι που κάποια στιγμή εξανεμίστηκε… Ο Μένανδρος πέθανε τον Απρίλιο του 1907 και παρόλα αυτά ο γιος του Στέφανος προσέφερε εκ μέρους των κληρονόμων του στο Πατριαρχείο 30.000 γρ.δ. (300 λίρες) υπέρ του Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Παλαιού Καΐρου στη μνήμη του πατέρα του. Στα 1927 είχε απομείνει από την οικογένεια ένας άλλος Στέφανος Ζιζίνιας, δικηγόρος στα Μικτά Δικαστήρια της πόλης, ο οποίος εκτός από το ένδοξο όνομα, δεν είχε κληρονομήσει παρά ελάχιστα οικογενειακά κειμήλια, θυμητάρια μιας ένδοξης, αλλά περασμένης πλέον εποχής…
Επανερχόμενοι στον πατριάρχη της οικογένειας Στέφανο Ζιζίνια, πρέπει να σημειωθεί πως ήταν ένας άνθρωπος καλλιτεχνικά και αισθητικά καλλιεργημένος, έχοντας παράλληλα αρκετές πνευματικές ανησυχίες, αφού αναφέρετε πως όταν κλιμάκιο των Σαινσιμονιστών έφτασε στην Αίγυπτο το 1833, τους έκανε μεγάλες περιποιήσεις. Έτσι, το 1862 ανέγειρε το Θέατρο Ζιζίνια στην οδό Ροζέττης (μετέπειτα Φουάτ), σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Pietro Avoscani – κατ΄ άλλους κτίστηκε το 1865 από το Γάλλο αρχιτέκτονα Miege – στο οποίο με δικά του έξοδα έφερνε τους μεγαλύτερους ευρωπαϊκούς θιάσους. Ήταν ένα τέλειο ευρωπαϊκό θέατρο 2.000 θέσεων, με θαυμάσια ακουστική και πλούσιο σκηνικό διάκοσμο, ενώ τα στολίδια από τερακότα που το κοσμούσαν είχαν δημιουργηθεί από την εταιρεία του Andea Boni στο Μιλάνο. Μετά το θάνατο του το 1870, την εκμετάλλευση του θεάτρου ανέλαβε ομάδα χρηματιστών και μεγαλεμπόρων, η οποία και κάλυπτε τις υπέρογκες δαπάνες των παραστάσεων με προσωπικές εισφορές. Η ομάδα αυτή αποτελείτο από τους Εμμ. Μπενάκη, αδελφούς Συναδινού, Χωρέμη, Σαλβάγο και Μεν. Ζιζίνια. Το Μάιο του 1881 το θέατρο πουλήθηκε αντί 40.000 λιρών στην Αγγλοαιγυπτιακή Τράπεζα, η οποία αργότερα το πούλησε στο βαρόνο Μενάσε και τέλος περιήλθε στα χέρια των κληρονόμων Κονρντάχι, οι οποίοι και το κατεδάφισαν για να κτίσουν στο χώρο αυτό το Θέατρο ¨Μωχάμεντ Άλη¨, τα εγκαίνια του οποίου έλαβαν χώρα στις 8-21/3/1922.
Μάρτυρας ¨της χρυσής εποχής της ιταλικής όπερας¨, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Enrico Terni, από τη σκηνή του ¨Ζιζίνια¨ πέρασε πλήθος ευρωπαϊκών θιάσων. Εκεί ερμήνευσαν έργα οι Σάρα Μπερνάρ, Ελεωνόρα Ντουζέ, Μονέ Συλλί, Μασκάνι, Λάτζαρι, Τζίνο Μπέκι, κ.ά. Σ΄ αυτό ο Giacomo Puccini παρακολούθησε μία παράσταση της όπερας του ¨Madama Butterfly¨, ενώ στις 22 Οκτωβρίου του 1907 το επέλεξε ο Μουσταφά Κάμελ για να εκφωνήσει τον περίφημο λόγο του, με τον οποίο εξήγγειλε την ίδρυση του Εθνικού Κόμματος.
Εκτός των ξένων, στο Θέατρο Ζιζίνια εμφανίστηκαν μεταξύ άλλων και οι ελληνικοί θίασοι Ταβουλάρη, Καραγιάννη και Ταβουλάρη, έπαιξαν οι Κατίνα Βερώνη και Ευαγγελία Παρασκευοπούλου, έδωσε παράσταση η ¨Νέα Σκηνή¨ του Χριστομάνου (1909), πέρασε ο Γ. Σουρής με τις ¨Νεφέλες¨ του Αριστοφάνη (1901), κ.ά.
Αν μεταφερθούμε για λίγο στο 1878 θα δούμε πως παίχτηκαν στο ¨Ζιζίνια¨ τα μελοδράματα ¨Buy Blas¨ και ¨Il Trovatore¨, με τη συμμετοχή του πρώτου υψιφώνου Λουδ. Κολομπάνα, ο οποίος σε μια επόμενη παράσταση τραγούδησε το άσμα της πρώτης πράξης του ¨Rigoletto¨ και της πρώτης μεσοφώνου Φιλ. Μερκάντη, η οποία τραγούδησε στα ελληνικά το άσμα ¨Ο Βοριάς¨ τονισμένο από τον Μ. Σωτήρη. Στο θίασο αυτόν, που ανέβασε και το ¨Un Ballo in Mascera¨, συμμετείχαν και οι Πράντη, Κασταγνιόλα, Μαρούκο, κ.ά. Ένα χρόνο μετά, στα 1879, στην αίθουσα του μεταξύ άλλων δόθηκε ένας μεγάλος χορός ¨προσωπιδοφόρων¨ (μασκέ) υπέρ του ελληνικού νοσοκομείου, που απέφερε 18.000 φράγκα, ένας χορός της ιταλικής παροικίας κατά την επέτειο της γεννήσεως του βασιλέως Ουμπέρτου Α΄ υπέρ της πρόσθεσης παρθεναγωγείου στο ιταλικό γυμνάσιο, που απέφερε 11.000 φράγκα και μία αραβική παράσταση, με πρωτοβουλία του Νακάς, υπέρ των πληγέντων από τις πυρκαγιές του Καΐρου και της Δαμασκού. Τη χρονιά αυτή η εργολαβία του θεάτρου ¨υπεβλήθη εις νέας θυσίας¨ για να ενισχύσει το θίασο που αρχικά θα ανέβαζε τη ¨Lucia di Lammermoor¨ του Donizetti, προσκαλώντας από την Ευρώπη τρία νέα πρόσωπα, την οξύφωνο Vittoria Potentini, το μεσόφωνο Antonio Patierno και τη βαθύφωνο Giovanni Serbolini.
Τέλος, ας καταγράψουμε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην αλεξανδρινή εφημερίδα ¨Ελπίς¨ στις 17-1/2/1879 με τίτλο ¨Μια Εσπέρα εις το Θέατρον Ζιζίνια¨, ως αναμνηστική κατακλείδα μιας περασμένης και εν πολλοίς ξεχασμένης αιγυπτιώτικης εποχής:
¨Ενδεκάτη ώρα της νυκτός είχε σημάνη. Καθ΄ όλην δε την πόλιν των Πτολεμαίων μέγας θόρυβος επεκράτει και έκτακτον τι συμβάν προυμηνύετο. Αι άμαξαι διεσταυρούντο εις τας οδούς, αι δε άγριαι φωναί των αμαξηλατών έπληττον την ακοήν του διαβάτου. Τι το αίτον ; Εδίδετο μέγας χορός μετημφιεσμένων εις το Θέατρον Ζιζίνια, προς όφελος του ελληνικού νοσοκομείου Αλεξανδρείας.
Η αίθουσα του Θεάτρου ήτο στολισμένη μετά μεγίστης φιλοκαλίας δι΄ ανθέων και λαμπρώς φωτισμένη ¨a giorno¨. Επί της σκηνής εκάθητο εκλεκτή ορχήστρα, διευθυνομένη παρά του αξίου Έλληνος μουσικού Σπυρίδωνος και παιανίζουσα θαυμασίως τους ωραιοτέρους χορούς των καλυτέρων και νεωτέρων μουσικοδιδασκάλων. Επί εβδομήκοντα δύο θεωρείων ήσαν ανηρτημένοι στέφανοι εκ φυσικών ανθέων.
[Ολίγη] ώραν παρά το μεσονύχτιον η αίθουσα και τα θεωρεία ήσαν πλήρη θεατών και μετημφιεσμένων και μη, η δε όψις του Θεάτρου ήτο μαγευτική, απερίγραπτος. Εις το δοθέν σημείον η μουσική επαιάνισε και εκατοντάδες προσωπιδοφόρων ερρίφθησαν εις τον χορόν.
Ως ο επισκεπτόμενος το πρώτον ανθώνα τινά εκ των ωραιοτέρων, αμηχανεί τι πρώτον να θαυμάση, το σύμμετρον της χλόης, τα καρυόφυλλα, τους μυκώνας, σχηματίζοντας δια των ζωηρών χρωμάτων των ωραίους φυσικούς τάπητας, την κομψότητα, την ποικιλία, το εύοσμον τινών ανθέων διεσπαρμένων ένθεν και ένθεν ή την καλλονήν των τριών ρόδων εν τοις θεωρείοις προς την σκηνήν, ούτω και ημείς ευρισκόμεθα εις αέναον πάλην εκστάσεως ! Μεταξύ των μετημφιεσμένων επέσυρε την περιέργειαν των παρεστότων εν ¨δομινό¨ δια το πολύγλωσσον του. Ήταν εκ του ωραίου φύλλου, αλλ΄ ουχί και ωραίον. Επισκεφθέν τα θεωρεία διηγείτο εις Αγγλικήν, Γαλλικήν και Ιταλικήν διάφορα ευτράπελα ανέκδοτα, γνωστά μόνον εις τους συνομιλούντας μετ΄ αυτού.
Εν τη αιθούση του θεάτρου εβασίλευαν αι τρεις Χάριτες Α.Δ.Σ. Εκάθηνται αύται εις τα θεωρεία προς την σκηνήν. Αι δύο πρώται είχαν την μορφήν των Σεραφείμ και Χερουβείμ, η τρίτη ήτο το αγγελικόν μειδίαμα της Δεσποίνης. Τα βλέμματα αυτών δεν έφθανον χαμαί, αλλ΄ αυθαιρέτως ηρπάζοντο παρά του πλήθους.
Εις τα θεωρεία των τριών σειρών ήσαν περίπου των 500 ατόμων, εις δε τας δύο αιθούσαις της σκηνής και της πλατείας πλέον των 700. Η είσπραξις του Θεάτρου προς όφελος του ελληνικού νοσοκομείου έφθασε εις 18 χιλ. φράγκων περίπου. Άπασαι αι εν Αλεξανδρεία ευρωπαϊκαί αποικίαι απέστειλαν εκεί τους αντιπροσώπους των. Τραπεζίται, έμποροι, κτηματίαι κατείχον πολλά θεωρεία μεταξύ της μεγάλης χορείας των ελληνικών οικογενειών.
Ο κ. Δραγούμης, πολιτικός πράκτωρ της Ελλάδος και ο υποπρόξενος κ. Δορούτης συνετέλεσαν τα μέγιστα εις την συρροήν του πλήθους. Δεν δυνάμεθα όμως να αποσιωπήσωμεν την εξής αλήθειαν. Ο αξιότιμος Μικές Συναδινός, γόνος εκ των καλυτέρων οικογενειών της Αλεξανδρείας, επί δέκα ολοκλήρους ημέρας δεν εφείσθη ουδέ μόχθων, ουδέ θυσίας και δια των […] ουχί μόνο προητοίμαστε τα πάντα, αλλά και […] την πλήρην επιτυχίαν της εσπέρας ταύτης, αναλαβών αυτοπροσώπως μόνος την εποπτείαν απάσης της διευθύνσεως του Θεάτρου. Η πράξις αύτη του κ. Μ. Συναδινού δεικνύει ευγένειαν αισθημάτων και είναι ανωτέρα παντός επαίνου.
Ο χορός εξηκολούθησε μέχρι της 6 ώρας την πρωΐαν, δυστυχώς όμως μικραί ασχημίαι συνέβησαν εν τη αιθούση περί την 4 ώραν της νυκτός. Νέοι τινές τιμήσαντες δεόντως τον Βάκχον παραξετράπησαν. Αι παρακλήσεις του διευθυντού Μ.Σ. δεν εισηκούοντο πλέον και τις ουδέ τι ήθελε συμβή, αν η ευφυΐα του δεν εθεράπευεν τον κακόν.
Το αερόφωτον αίφνης εσβέσθη, η αίθουσα του Θεάτρου έμεινε σκοτεινή και το πλήθος απήλθεν. Αι εν Αλεξαδρεία ευρωπαϊκαί αποικίαι έδωσαν και αύθις τρανά δείγματα ευγενών αισθημάτων, μεγαλοδωρίας και εμφύτου ροπής προς το συνδράμειν τα φιλανθρωπικά καταστήματα¨.
Σημείωση: Αξίζει να σημειωθεί πως, πιθανότατα εμπνευσμένη ως προς την ονομασία από το μεγάλο Αιγυπτιώτη, ιδρύθηκε το 1998 στο Κάιρο η Εταιρία El Asher Real Estate Development and Investment ¨Zizinia¨ με κεφάλαιο 500 εκατομμύρια λίρες. Η εταιρεία μέχρι σήμερα έχει υλοποιήσει στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα 5 μεγάλα οικιστικά, εμπορικά και διοικητικά έργα μεγάλης αγοραστικής αξίας και συγκεκριμένα τα Zizinia, Zizinia Garden, Zizinia Rose, Zizinia Flowers και Zizinia Mall El-Haram, ενώ έχει αναλάβει και το πρότζεκτ Zizinia El Mostakbal. Έτσι, εκτός από την περιοχή στην Αλεξάνδρεια που ακόμη ονομάζεται ¨Ζιζίνια¨ και στο Νέο Κάιρο, όπου και τα περισσότερα έργα της εταιρίας, δημιουργήθηκε μια περιοχή με το ίδιο όνομα, θυμητάρια και οι δύο μιας άλλης εποχής…
Πηγές: Ηρ. Λαχανοκάρδης, ¨Παλαιά και Νέα Αλεξάνδρεια¨, εκδ. Γρίβα, Αλεξάνδρεια 1927, σ.σ. 21-22, 212 – Mohamed Ali Mohamed Khalil ¨The Italian architecture in Alexandria, Egypt¨, University Kore of Enna, 2009, p.p. 20, 29 – Hala Halim ¨Alexandrian Cosmopolitanism¨, Fordham University Press, New York 2013, p. 244 – Γ. Ζιούτης ¨Ο Σαινσιμονισμός έξω από τη Γαλλία, Αθήνα 1952 – Δ. Σεβαστοπούλου ¨Ο Ελληνισμός της Αιγύπτου¨, Αθήνα 1977 – ¨Ομόνοια¨, Αλεξάνδρεια 9-21/5/1881 – ¨Ταχυδρόμος¨, Αλεξάνδρεια 6-19/4/1907, 21-4/5/1907, 9-22/3/1922 – ¨Ελπίς¨, Αλεξάνδρεια 9-21/10/1878, 1-15/11/1878, 7-19/11/1878, 23-4/11/1878, 13-25/2/1879, 17-1/2/1879, 19-3/3/1879, 3-15/3/1879, 23-7/3/1879, 5-17/5/1879 – ¨Al Ahram Weekly¨, Cairo 30-8/5-9/2001 – www.zizinia-eg.com (29/12/2015) – Αιγυπτιώτικο Αρχείο Ν.Κ. Νικηταρίδη
Ν.ΝΙΚΗΤΑΡΙΔΗΣ
