Εργασίες συντήρησης σε προσκυνητάριο του 1892

Το έργο πριν και μετά την συντήρηση

Στη συντήρηση ενός έργου υψηλής ιστορικής, θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας προχώρησε η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας και συγκεκριμένα η Εφορεία Εκκλησιών. Το επίπονο έργο της συντήρησης του έργου, που βρίσκεται στον Ι.Ν. Ευαγγελισμού, ανέλαβε η Νατάσα Σέχφε, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης. Από την κα Σέχφε ζητήσαμε να μας δώσει το ιστορικό του προσκυνηταρίου, που χρονολογείται στα 1892, καθώς και να μας περιγράψει τη διαδικασία που ακολουθήθηκε. Γράφει η κα Σέφχε:

«Πρόκειται για ένα ζωγραφικό έργο σε υφασμάτινο υπόστρωμα μεγάλων διαστάσεων που κοσμεί τον γυναικωνίτη του Ιερού Ναού του Ευαγγελισμού στην πόλη της Αλεξάνδρειας. Η θεματολογία του έργου είναι μοναδική και εκφράζει μια συγκεκριμένη σύνθεση ιερών αναμνηστικών θρησκευτικών ζωγραφικών έργων τα οποία οι πιστοί προσκυνητές προμηθεύονταν κατά την διάρκεια της επίσκεψης τους στους Αγίους τόπους. Είναι ενθύμιο από την προσκηνηματική επίσκεψη στον Ναο του παναγίου

Διαδικασία αφαίρεσης στρώματος βερνικιού και επικαθίσεων

Τάφου. Μια σύνθεση πολλών θρησκευτικών θεμάτων όπου οι κύριες μορφές του Κύριου Ιησού Χρηστού και της Παναγίας βρεφοκρατούσαςδεσπόζουν πλαισιωμένοι από πλήθος αγίων σε κυκλικά μετάλλια.Σε κεντρικό σημείο φέρει το όνομα του προσκυνητή και την χρονολογία επίσκεψης του στον Πανάγιο Τάφο. Πιο συγκεκριμένα στο έργο υπάρχει η επιγραφή ΜΑΝΟΥΗΛ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ και χρονολογία 1892.

Πολλά παρόμοια έργα κοσμούν αρκετούς Ιερούς Ναούς στον ελλαδικό χώρο όπως στην Μήλο στην Καστοριά στα Τρίκαλα στα Κούρεντα Ιωαννίνων αλλά και αλλού. Δύο

Διαδικασία αφαίρεσης στρώματος βερνικιού και επικαθίσεων

παρόμοια έργα αποτελούν εκθέματα του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών με το παλαιότερο να φέρει ημερομηνία 1793.

Η κατάσταση διατήρησης του έργου δεν ήταν καλή. Παρουσίαζε πλήθος φθορών τόσο στο υφασμάτινο υπόστρωμα όσο στην προετοιμασία και το ζωγραφικό στρώμα. Αρχικά πριν από την έναρξη των εργασιών συντήρησης το έργο αποσπάσθηκε από την ξύλινη κορνίζα του και αφού συμπληρώθηκε συνοπτικό Δελτίο Συντήρησης, το έργο αποτυπώθηκε ώστε να μελετηθεί το είδος και η έκταση κάθε φθοράς. Συντάχτηκε αναλυτικό πρόγραμμα επεμβάσεων με γνώμονα την αντιστρεψιμότητα των επεμβάσεων συντήρησης βασική αρχή που πρέπει να διέπει τις επεμβάσεις σε κάθε έργο. Στην συνέχεια το έργο φωτογραφήθηκε και από τις δύο όψεις. Πραγματοποιήθηκε μικροσκοπική ανάλυση του υφασμάτινου υποστρώματος του έργου και διαπιστώθηκε ότι ήταν βαμβακερής προέλευσης με πυκνή ύφανση.

Επιπεδοποίηση του έργου με ενίσχυση του υφασμάτινου υποστρώματος

Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκαν μερικές εργασίες στερέωσης του ζωγραφικού στρώματος. Το έργο απομακρύνθηκε από το ξύλινο τελάρο του. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα έργα αυτά δεν ήταν αρχικά τοποθετημένα σε τελάρα αλλά μεταφέρονταν σε ρολό. Σύμφωνα με σχετική βιβλιογραφία το ταξίδι των προσκυνητών από την Ελλάδα ή από άλλες περιοχές προς τον Άγιο Τάφο ήταν επίπονο επικίνδυνο και διαρκούσε πολύ χρόνο. Για το λόγο αυτό οι προσκυνητές μετέφεραν λίγα αντικείμενα και ελαφριά ενθύμια πίσω στην πατρίδα τους. Το ξύλινο τελάρο που είχε τοποθετηθεί το έργο είναι μεταγενέστερο και ελάχιστα μεγαλύτερων διαστάσεων.

Εργασίες αισθητικής αποκατάστασης

Το υφασμάτινο υπόστρωμα είχε χάσει την συνεκτικότητά του λόγω της δράσης υγρασίας καθώς και είχε παραμορφωθεί σε αρκετά σημεία. Το υπόστρωμα του έργου παρουσίαζε αποκολλήσεις. Για τους πιο πάνω λόγους το έργο ενισχύθηκε με την τοποθέτηση νέου υφασμάτινου υποστρώματος από λινό ύφασμα μέτριας ύφανσης. Η ενίσχυση έγινε με την βοήθεια θερμοπλαστικής κόλλας σε μορφή γέλης. Χαρακτηριστικό αυτής της κόλλας είναι η ιδιότητά της να μπορεί να αφαιρεθεί. Στην συνέχεια πραγματοποιήθηκαν εργασίες αφαίρεσης του επιχρίσματος βερνικιού από την επιφάνεια του ζωγραφικού έργου αφού η ζωγραφική επιφάνεια ελέγχτηκε εκ νέου για πιθανές αποκολλήσεις.. Κατά την διάρκεια των εργασιών καθαρισμού διαπιστώθηκε ότι οι επιφάνειες που έδιναν την εντύπωση χρυσών ενθέσεων ήταν στρώματα φύλλων ασημιού τα οποία είχαν επεξεργασθεί με έγχρωμα βερνίκια με σκοπό να δίνουν την εντύπωση του χρυσού. Έτσι επιλέχθηκε ο κατάλληλος οργανικός διαλύτης για την μερική αφαίρεση στρώματος του βερνικιού. Μετά τις εργασίες το έργο για προστασία επιχρίσθηκε εκ νέου με βερνίκια που δεν αλλοιώνονται με την θερμοκρασία και το φως.

Εργασίες αισθητικής αποκατάστασης

Τέλος όλες οι φθορές αποκαταστάθηκαν με την χρήση αντιστρεπτών χρωμάτων και ο πίνακας τοποθετήθηκε στο ξύλινο τελάρο του αφούείχε και αυτό συντηρηθεί. Η κορνίζα του έργου αποκαταστάθηκε σημειακά και το έργο επέστρεψε στην αρχική του θέση στο Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού.

Πρέπει να αναφερθεί ότι όλα τα υλικά και οι μέθοδοι που εφαρμόσθηκαν κατά την διάρκεια των εργασιών συντήρησης ακολουθούν τους κανόνες δεοντολογίας της συντήρησης των έργων τέχνης.

Η επιγραφή- αρχική κατάσταση διατήρησης

Οφείλω να ευχαριστήσω το προεδρείο της Ελληνικής Κοινότηταςκαι ιδιαίτερα τον πρόεδρο κ. Γ.Παπαδόπουλο και τον Β’ Αντιπρόεδρο και Έφορος Εκκλησιαστικών Υποθέσεων & Κοιμητηρίων κ. Ανδρέα Βαφειάδη για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν σχετικά με την ανάθεση της συντήρησης ενός σημαντικού κειμηλίου της εκκλησίας μας.»