Με την άφιξη των Ελλήνων στην Αλεξάνδρεια, την οργάνωση τους και την οικονομική τους ανάπτυξη, αρχίζει και η ίδρυση συλλόγων και σωματείων με ποικίλες δραστηριότητες. Οι σύλλογοι και τα σωματεία κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων.
Φιλανθρωπικά Σωματεία
Το παλαιότερο φιλανθρωπικό σωματείο της Αλεξάνδρειας είναι η Φιλόπτωχος Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1894 και είχε ως πρώτη πρόεδρο τη Ζωή Γρυπάρη. Σκοποί του σωματείου ήταν η παροχή φαρμάκων, ιατρικής περίθαλψης, παροχής τροφής και κλινοσκεπασμάτων, η καταβολή ενοικίων και η χρηματική ενίσχυση των απόρων. Εκτός από τη Ζωή Γρυπάρη, στην προεδρεία της Φιλοπτώχου διακρίθηκε και η Βιργινία Μπενάκη.
Το μακροβιότερο φιλανθρωπικό σωματείο υπήρξε η Ελληνική Ένωση «Αισχύλος-Αρίων», η οποία ιδρύθηκε το 1905 και λειτούργησε έως και το 1990, χρονιά που μετέφερε όλες τις δραστηριότητες της στην Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας. Ο «Αισχύλος-Αρίων» καλύπτει πολλούς και ποικίλους τομείς, όπως εθνικούς , φιλανθρωπικούς, εκπαιδευτικούς, θεατρικούς, πνευματικούς κλπ. Σημαντικοί πρόεδροι του «Αισχύλου-Αρίωνος» υπήρξαν ο Κ. Δημητριάδης, ο Κ. Παπάς, ο Β. Σαράντης, ο Π. Χατζηπάνος, ο Γ. Αναστασιάδης, ενώ τελευταίος πρόεδρος ήταν ο Α. Κουλάδης. Στα πλαίσια του «Αισχύλου-Αρίωνος» λειτούργησε ημερήσιο δημοτικό σχολείο, άσυλο ορφανών (με έδρα το Κανισκέρειο) και νυχτερινές σχολές ξένων γλωσσών με δωρεάν φοίτηση για τα παιδιά της παροικίας.
Το Άσυλο Προστασίας Ελληνίδων, το οποίο λειτούργησε από το 1907 έως και το 1915 είχε ως στόχο την προστασία και καθοδήγηση νέων κοριτσιών που έρχονταν από την Ελλάδα για δουλειά στην Αλεξάνδρεια. Πρόεδροι του Ασύλου υπήρξαν η Κ. Πηλαβάκη και η Β. Μπενάκη, με δαπάνη της οποίας ιδρύθηκαν και το Μπενάκειο Οικονομικό Συσσίτιο, αλλά και το Μπενάκειο Ορφανοτροφείο.
Από τα σημαντικότερα φιλανθρωπικά σωματεία στην Αλεξάνδρεια υπήρξε η Ένωση Ελληνίδων «Μάννα», που ιδρύθηκε το 1917 και συνέχισε τη λειτουργία του μέχρι τη δεκαετία του ’80. Στα πλαίσια λειτουργίας του «Μάννα», το σωματείο, πέρα από το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο, ίδρυσε νηπιοβρεφικό άσυλο, στο οποίο οι εργαζόμενες μητέρες άφηναν κατά τη διάρκεια της ημέρας τα παιδιά τους , ηλικίας 1-7 ετών, στα οποία παρέχονταν τροφή και κάθε αναγκαία παροχή. Επίσης λειτουργούσε και νυχτερινή σχολή για εργάτριες.
Σήμερα, το φιλανθρωπικό έργο όλων αυτών των σωματείων έχει αναλάβει με επιτυχία η Εφορεία Προνοίας της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας.
Μουσικά Σωματεία
Το 1893 ιδρύεται ένα από τα σημαντικότερα μουσικά σωματεία της Ελληνικής παροικίας, η Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας, με πρόεδρο τον Κωνσταντή Συναδινό και διευθυντή της Σχολής το Ναπολέοντα Λαμπελέτ. Στην αρχική αυτή φάση της η Φιλαρμονική έδρευε στην οδό Τουσούν Πασά. Στα πλαίσια της Φιλαρμονικής εκτός από τη μουσική σχολή, λειτουργούσε επίσης ορχήστρα επαγγελματιών μουσικών (Μουσική Εταιρεία), με διευθυντή τον Νικόλαο Συναδινό, αλλά και μπάντα, η οποία από τη δημιουργία της και μέχρι το τέλος της λειτουργίας της ήταν αναπόσπαστο κομμάτι κάθε παροικιακής εκδήλωσης. Από το 1897 έως και το 1902 η σχολή βρέθηκε σε μία περίοδο παρακμής. Έπειτα ξαναρχίζει τη δράση της με πρόεδρο το Μικέ Συναδινό και διευθυντή το Ντε Μάρτζι. Η σχολή αρχίζει να αποκτά μία πλήρως οργανωμένη οργανοθήκη πνευστών και εγχόρδων. Το 1905 διευθυντής γίνεται ο Ι. Μποργκέζι και η έδρα της Φιλαρμονικής μεταφέρεται στην οδό Νάμπι Ντανιέλ, όπου και παρέμεινε μέχρι και το 1915, χρονιά που η λειτουργία της σχολής διακόπτεται λόγω του πολέμου. Το 1917 επιστρέφει στην ενεργό παρουσία με πρόεδρο το Βας. Σαράντη και έδρα της την Ελληνική Λέσχη. Από το 1917 η Ελληνική Φιλαρμονική Αλεξανδρείας λειτουργεί αδιάκοπα, προσφέροντας συναυλίες υψηλού επιπέδου, αλλά και συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις της παροικίας. Η λειτουργία της διακόπτεται οριστικά τη δεκαετία του 1980, με τελευταία πρόεδρο την Καλλιόπη Σούλου.
Το 1902 ιδρύεται ο Μουσικός Όμιλος «Ορφεύς», ο οποίος διέθετε χορωδία και ορχήστρα. Κύριες δραστηριότητες του ήταν οι συναυλίες σε θέατρα και αίθουσες, ενώ σκοπός του Ομίλου ήταν η παροχή δωρεάν διδασκαλίας μουσικής στα παιδιά της παροικίας. Η λειτουργία του «Ορφέα» σταματάει οριστικά το 1914 λόγω του πολέμου.
Το 1909 μουσικό τμήμα ιδρύει και ο «Αισχύλος-Αρίων», το οποίο διέθετε μπάντα, ορχήστρα ερασιτεχνών μουσικών, μανδολινάτα, αλλά και σχολή κλειδοκυμβάλου.
Το 1917 ιδρύονται τρία ακόμα μουσικά σωματεία, ο «Απόλλων», ο «Παρνασσός» και ο «Όμιλος Φιλομουσών», με ποικίλες δραστηριότητες, ενώ το 1923 ιδρύεται στην Αλεξάνδρεια και ελληνικό μουσικό λύκειο με 40 μαθητές και διευθυντή τον Ε. Κορντόνε.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Αλεξανδρείας «Πτολεμαίος Α’»
Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων “Πτολεμαίος Α'”, ιδρύθηκε το 1909 και αποτελεί ένα ιστορικό σωματείο με αξιόλογη δράση. Με διαλέξεις και άλλες εκδηλώσεις πνευματικού και επιστημονικού χαρακτήρα, με ομιλητές από το χώρο της διανόησης, της αρχαιολογίας και κάθε επιστημονικού εν γένει πεδίου, ο “Πτολεμαίος”, παρά τα πενιχρά του μέσα, προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή την ελληνική επιστημονική παρουσία στην Αίγυπτο.
Αρχικός σκοπός της ίδρυσης του “Πτολεμαίου” ήταν ο επιστημονικός και διέθετε τρία τμήματα: ένα ιατρικό, ένα δικηγορικό κι ένα πρακτικών επιστημών. Το πιο δραστήριο από τα τμήματα αυτά ήταν το ιατρικό, δεδομένης και της μεγάλης παρουσίας Ελλήνων γιατρών στην Αλεξάνδρεια (σύμφωνα με αναφορές του Ι. Μ. Χατζηφώτη, στις αρχές του 1950 υπήρχαν στην Αλεξάνδρεια πάνω από 100 Έλληνες γιατροί και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1964, το Ελληνικό Νοσοκομείο “Θεοχάρη Κάτσικα” ήταν ελληνικό ίδρυμα και διέθετε 350 κλίνες).
Πρώτος πρόεδρος του “Πτολεμαίου Α'” υπήρξε ο Κ. Ζαμπακός και Γενικός Γραμματέας ο Ηλίας Καρόπουλος και οι δύο γιατροί. Το 1909 ο Σύλλογος αριθμούσε 150 μέλη, το 1949 170 και σήμερα περίπου 60 (κανονικά και αρωγά). Η πρώτη στέγη του “Πτολεμαίου” ήταν στην οδό Νέμπι Ντανιέλ 1, ενώ το σημερινό εντευκτήριο του “Πτολεμαίου Α'” ήταν το σπίτι της Αγγελικής Παναγιωτάτου, μιας προσωπικότητας, η δράση και η προσφορά της οποίας στην επιστήμη και τα γράμματα αναγνωρίζεται από τον απανταχού Ελληνισμό. Η Αγγελική Παναγιωτάτου (1878-1954), πρώτη φοιτήτρια της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, η οποία δίδαξε επίσης στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αργότερα εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας, υπήρξε για αρκετά χρόνια “ψυχή” του Πτολεμαίου. Η αγάπη της Αγγελικής Παναγιωτάτου για την επιστήμη αποτυπώθηκε και στον επίλογο της ζωής της, στη διαθήκη της, με την οποία άφησε το σπίτι της, ένα διώροφο ιδιόκτητο κτίριο, απέναντι από το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Αλεξάνδρειας, στον “Πτολεμαίο” για να συνεχίσει να μεταλαμπαδεύει γνώση και επιστήμη στις επόμενες γενιές.
Οι δραστηριότητες που ανέπτυξε στο παρελθόν ο Σύλλογος, στο διάστημα της πολυετούς λειτουργίας του, απλώθηκαν πολύ πέραν του επιστημονικού πεδίου. Μεγάλη υπήρξε η συνεισφορά του ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν έστειλε πλήρες εξοπλισμένο χειρουργείο εκστρατείας στο μέτωπο, όπως και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο Ι.Μ. Χατζηφώτης, τη φορά αυτή ίδρυσε ειδικό τμήμα, τον Κυανού Σταυρό και είχε σημαντική βοήθεια από την Ένωση Ελληνίδων Κυριών, σωματείο που δημιουργήθηκε στο πλαίσιό του με πρόεδρο τη γυναίκα του γιατρού Βαλασόπουλου και Γενική Γραμματέα την Παναγιωτάτου. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου, ο Κυανούς Σταυρός του “Πτολεμαίου Α'” ανέλαβε αντιφυματικό αγώνα, ενώ η δράση του συνεχίστηκε και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μάλιστα, όταν επιστρατεύονται οι Αλεξανδρινοί Έλληνες, ο Σύλλογος στελεχώνει το Υγειονομικό Τμήμα του Ελληνικού Στρατού και το σημαντικό έργο του αποτυπώνεται σε έγγραφο, με το οποίο ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εθνικής Άμυνας Παναγιώτης Κανελλόπουλος, εκφράζει- τον Ιανουάριο του 1942, την ικανοποίηση της πατρίδας για την προσφορά των ανθρώπων αυτών. Μεγάλη υπήρξε η προσφορά του “Πτολεμαίου” και στη “μάχη” που έδωσε η Αίγυπτος το 1947, όταν ξέσπασε στην Αλεξάνδρεια επιδημία χολέρας. Και σε αυτή την περίπτωση, οι γιατροί-μέλη του προσέφεραν εντελώς δωρεάν στις υπηρεσίες τους στο Κοινοτικό Νοσοκομείο.
Εκδρομικά, Επαγγελματικά και Εμπορικά Σωματεία
Στην Αλεξάνδρεια λειτούργησαν, παράλληλα, με τα φιλανθρωπικά και εκπαιδευτικά σωματεία, και διάφοροι σύλλογοι με ψυχαγωγικό και επαγγελματικό χαρακτήρα. Συναντάμε έτσι εκδρομικούς συλλόγους, όπως είναι «Οι φίλοι της Υπαίθρου», «Ο Πάν», «Ο Όμιλος Εκδρομέων Αλεξανδρείας», αλλά και επαγγελματικά σωματεία όλων σχεδόν των επαγγελμάτων.
Το 1901 ιδρύθηκε και το Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο Αλεξανδρείας, το οποίο συνέβαλε στη δημιουργία των εμπορικών σχέσεων Ελλάδας-Αιγύπτου.
Πηγές:
1) Γιαλουράκης, Μ. Η Αίγυπτος των Ελλήνων, Αθήνα, 1967.
2) Χατζηφώτης, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου ελληνισμού, Αθήνα, 1999.
