Η αιτία της ίδρυσης του Εκπαιδευτικού Ομίλου Αλεξανδρείας δεν ήταν άλλος από αυτόν για τον οποίο ιδρύθηκε ο αντίστοιχος όμιλος της Αθήνας το 1910· η προώθηση της νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που συντελούνταν ήδη στην βενιζελική Ελλάδα και στόχο είχε τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης μέσα από την έμφαση στην στοιχειώδη εκπαίδευση, την προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες και την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας. Έχοντας αυτά ως στόχο μια ομάδα προοδευτικών Αιγυπτιωτών διανομούμενων αποφάσισε να συγκροτήσει στα τέλη του 1918 – αρχές του 1919 τον Εκπαιδευτικό Όμιλο Αλέξανδρείας (Ε.Ο.Α.)
Η αρχή έγινε με τον δάσκαλο, του Κοινοτικού σχολείου του Καφρ Ελ Ζαγιάτ, Α. Μαρσέλο, ο οποίος παραιτήθηκε λόγω αντιδράσεων στη μεταρρυθμιστική του προσπάθεια και αποφάσισε να ιδρύσει ένα δικό του Πρότυπο σχολείο εκεί από το Φεβρουάριο του 1918.
Αναζητώντας υποστηρικτές, αποτάθηκε με επιστολή τον Αύγουστο του 1918 στον Ν. Ζελίτα (Στέφανος Πάργας), εκδότη του λογοτεχνικού περιοδικού Γράμματα, ενός περιοδικού που υπερασπιζόταν τη δημοτική γλώσσα. Ο Πάργας και οι γύρω από αυτόν φαίνεται πως ανταποκρίθηκαν άμεσα στην έκκληση του Μαρσέλου για υποστήριξη. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα για ίδρυση ενός Εκπαιδευτικού Ομίλου στην Αίγυπτο, συσπειρωμένου γύρω από το Πρότυπο σχολείο του Μαρσέλου
Τα εγκαίνια του Πρότυπου πραγματοποιήθηκαν στις 2 Νοεμβρίου 1918 και κατά τη διάρκεια της τελετής πρέπει να έγινε αναγγελία της σύστασης του Ομίλου από τον Γ. Σκληρό. Στα πλαίσια μιας διαφωτιστικής εκστρατείας που ξεκίνησε άμεσα, ώστε να γίνει γνωστό το έργο του Πρότυπου και οι στόχοι του Ε.Ο.Α., ο Μαρσέλος μίλησε στην Αλεξάνδρεια λίγες μέρες αργότερα για «Το εκπαιδευτικό ζήτημα και το ‘Πρότυπο Σχολείο’». Στην κατεύθυνση της διαφώτισης του κοινού σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση βοήθησε πολύ και ο Τύπος, όπου στα τέλη του 1918 και στις αρχές του 1919 γράφονταν πολλά θετικά για τον Ε.Ο.Α. και το Πρότυπο. Έτσι, ο Ε.Ο.Α. κέρδιζε φίλους ανάμεσα στους ιθύνοντες της παροικίας, ενώ στόχευε και στην προσέλκυση ευρύτερων παροικιακών στρωμάτων. Την ίδια εποχή συγκροτήθηκε μια προσωρινή εξαμελής Επιτροπή από τους Γ. Καραπάνο, Β. Παυλίδη, Στ. Πάργα, Κ. Παπά, Α. Σαράτση και Δ. Φιλιππίδη, η οποία συνέταξε ένα πρόχειρο καταστατικό, προκειμένου να συζητηθεί από τους ενδιαφερόμενους, πριν ψηφιστεί.
Το Καταστατικό ψηφίσθηκε σε Γενική Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε υπό την προεδρία του Καραπάνου σε ενθουσιώδη ατμόσφαιρα στις 12 Ιανουαρίου 1919 στην αίθουσα του Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων “Πτολεμαίος Α’”. Αποτελείται από 16 άρθρα και είναι διαρθρωμένο σε πέντε μέρη. Με τα δύο πρώτα άρθρα ορίζεται ότι σκοπός του Ε.Ο.Α. ήταν η αναμόρφωση της ελληνικής παιδείας στην Αίγυπτο, ενώ θα ενδιαφερόταν και «για κάθε ζήτημα σχετικό με την πνευματική και καλλιτεχνική εκδήλωση του Ελληνισμού της Αιγύπτου και θα προσπαθούσε να γίνεται συχνότερη και στενότερη η πνευματική του επικοινωνία με την Ελλάδα». Για να τα επιτύχει όλα αυτά, θα χρησιμοποιούσε διαλέξεις, μαθήματα, περιοδικά, εφημερίδες, πρότυπα σχολεία, παιδαγωγικά μουσεία, διδασκαλικά συνέδρια και κάθε άλλο κατάλληλο μέσο.
Στο τρίτο άρθρο του Καταστατικού αναφέρεται ως έδρα του Ομίλου η Αλεξάνδρεια, γεγονός που αποδεικνύει πως ο Ε.Ο.Α. αποτέλεσε αυτόνομο σύλλογο και όχι παράρτημα του αντίστοιχου στην Αθήνα. Στην υπόλοιπη Αίγυπτο θα ιδρύονταν τμήματα, τα οποία σε πρώτη φάση θα ήταν εξαρτημένα από την Αλεξάνδρεια και στην πορεία θα μπορούσαν να αποκτήσουν πρωτοβουλία και ανεξαρτησία». Ένα τέτοιο τμήμα του Ε.Ο.Α. λειτουργούσε στο Κάιρο, όπου ζούσε ο Γ. Σκληρός. Το τμήμα αυτό συστήθηκε τυπικά στις 9 Μαρτίου σε συγκέντρωση τριάντα περίπου μελών που έθεσαν ως στόχο την ίδρυση Πρότυπου και την οργάνωση διαλέξεων και εξέλεξαν διοικητική επιτροπή με πρόεδρο τον Γ. Σκληρό, γραμματέα τον Π. Σταυρινό και μέλη τους Γ. Χέλμη, Μ. Μαύρο, Μ. Συριώτη και Α. Διαμαντή. Οπωσδήποτε, η Αλεξάνδρεια προτιμήθηκε ως έδρα, εφόσον στο κοσμοπολίτικο περιβάλλον της ήταν ευκολότερο να ευδοκιμήσουν οι ιδέες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, που προβάλλονταν από κοινωνικούς παράγοντες κοντά στην ηγετική ομάδα της Ελληνικής Κοινότητας και καλύπτονταν από τους εκπροσώπους της Ελληνικής Κυβέρνησης, ως ιδέες που εξέφραζαν την κυβερνητική πολιτική. Ως Γενικός Πρόξενος υπηρετούσε τότε ο Κανελλόπουλος, φίλος του Ε.Ο.Α., ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Ανδρέα Δελμούζο, αδελφό του Αλέξανδρου και μέλους του Ε.Ο. Αθήνας.
Με άλλα άρθρα του Καταστατικού ορίζεται ότι τη διοίκηση του Ε.Ο.Α. ασκούσε μια Γενική Επιτροπή που εκλεγόταν για δύο χρόνια από τακτική Συνέλευση των μελών. Η πρώτη Γενική Επιτροπή που εξελέγη από την ιδρυτική Συνέλευση, ήταν εννεαμελής και την αποτελούσαν τα έξι μέλη της προσωρινής επιτροπής καθώς και οι Κ. Δέλτας, Αντ. Μπενάκης και Μ. Κρενδιρόπουλος. Μετά από λίγες μέρες, στην πρώτη συνεδρία της Γενικής Επιτροπής ορίστηκαν Πρόεδρος ο Κ. Δέλτας, Αναπληρωτής Πρόεδρος ο Μπενάκης, Γενικός Γραμματέας ο Παυλίδης, Ταμίας ο Πάργας και Έφοροι τα υπόλοιπα μέλη.
Μέλη του Ε.Ο.Α. εγγράφονταν όσοι το ζητούσαν, μετά από έγκριση της Γ. Επιτροπής. Επίτιμα μέλη ονομάζονταν όσοι προσέφεραν εξαιρετικές υπηρεσίες στην εκπαιδευτική ιδέα και ιδρυτές όσοι συμμετείχαν στην πρώτη Γενική Συνέλευση και ψήφισαν το Καταστατικό. Πόσοι ακριβώς αριθμητικά ήταν οι ιδρυτές δε γνωρίζουμε. Στον τύπο της εποχής πάντως καταγράφηκε πως στην ιδρυτική Συνέλευση παρευρίσκονταν πάνω από πενήντα, παρουσία επιστημόνων, λογίων, ισχυρών παραγόντων της εκπαιδευτικής ζωής, όπως ο Παλαιολόγος Γεωργίου, Γενικός Διευθυντής των Κοινοτικών Σχολείων της Αλεξάνδρειας και ο σχολάρχης Ι. Γκίκας, καθώς και του Τύπου, όπως οι Ν. Καραβίας και Κασιμάτης, διευθυντές της «Εφημερίδος» και των «Νέων» αντίστοιχα.
Η κοινωνική σύνθεση της ιδρυτικής ομάδας αποτελείται από μια ομάδα αστών διανοούμενων με ευρεία παιδεία, ανάμειξη στην πολιτική ζωή και ενδιαφέρον για την πνευματική κίνηση, εξειδικευμένες γνώσεις, κοινωνικό κύρος και οικονομική επάρκεια, η οποία εξασφαλιζόταν κυρίως από την άσκηση του επαγγέλματος και από τις κοινωνικές σχέσεις που συνεπάγεται.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλοί από τους ιδρυτές του Ε.Ο.Α. ήταν -ή έγιναν στην πορεία- μέλη και του Ε.Ο. Αθήνας, ο οποίος κατά την περίοδο 1910-27 αριθμούσε 54 μέλη στην Αίγυπτο. Έτσι, τα 8 από τα 9 μέλη της Γενικής Επιτροπής του Ε.Ο.Α. ήταν μέλη και του αθηναϊκού Ομίλου. Στους ιδρυτές του Ε.Ο.Α. συγκαταλέγονται και οι Π. Πετρίδης και ο Ι. Ιορδανίδης, Α. Μαρσέλος και Κ. Φλώρης μέλη, επίσης, του Ομίλου της Αθήνας. Τα κοινά μέλη δεν αποτελούν τη μόνη σχέση του Ε.Ο.Α. με τον αθηναϊκό Όμιλο. Το ιστορικό ενδιαφέρον προκαλούν και οι επαφές του Ε.Ο.Α. με τον Αλέξανδρο Δελμούζο.
Ο Ε.Ο.Α. στην Αλεξάνδρεια, με έδρα του το Κατάστημα του Μικρασιατικού Συνδέσμου στην οδό Βολανάκη 4, ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα, όπως και στο Κάιρο. Κύριος στόχος του ήταν η υποστήριξη στο Πρότυπο σχολείο του Καφρ ελ Ζαγιάτ, αλλά και η ίδρυση νέων ανάλογων σχολείων. Προς την κατεύθυνση αυτή ενεργοποιήθηκε άμεσα το τμήμα του Καΐρου. Στα τέλη Ιανουαρίου, σε μια πρώτη συγκέντρωση στο σπίτι των αδελφών Βάθη, αποφασίσθηκε να ξεκινήσει διαφωτιστική εργασία με διαλέξεις και να ιδρυθεί Πρότυπο Δημοτικό στο Κάιρο το καλοκαίρι. Το σχέδιο ανέλαβε να προωθήσει μια εκτελεστική επιτροπή από τους Σκληρό, Σταυρινό και Χέλμη. Ο τελευταίος, μάλιστα, προσφέρθηκε να μισθώσει οίκημα για το πρώτο έτος. Αλλά, παρά την αρχική αισιοδοξία, το σχέδιο δεν προχώρησε. Οι συζητήσεις αναθερμάνθηκαν το καλοκαίρι, με την προοπτική να αναλάβει το σχολείο ο Ιορδανίδης, που δεν επιθυμούσε να συνεχίσει τη μεταρρυθμιστική του προσπάθεια στο Κοινοτικό σχολείο του Ζαγαζίκ. Μάλιστα, ο Μαρσέλος με τον Ιορδανίδη επισκέφθηκαν τον Σκληρό, για να προωθήσουν το σχέδιο. Φαίνεται, όμως, πως οι τεχνικές δυσκολίες, το συντηρητικό περιβάλλον του Καΐρου, η πολεμική στα πρόσωπα του Μαρσέλου και του Ιορδανίδη από μερίδα του καϊρινού τύπου, καθώς και η ασθένεια του Σκληρού οδήγησαν στην εγκατάλειψη του σχεδίου.
Η παραίτηση του Ιορδανίδη από τη διεύθυνση του σχολείου του Ζαγαζίκ ενεργοποίησε τον Όμιλο και στην Αλεξάνδρεια. Σε Γενική Συνέλευση τον Ιούλιο, αποφασίστηκε να υποστηριχτεί ηθικά και υλικά ο Ιορδανίδης και ανατέθηκε σε μια επιτροπή να συνεννοηθεί άμεσα μαζί του για την ίδρυση Πρότυπου σχολείου. Όμως, η επόμενη ΓΣ, ένα μήνα αργότερα, κατέληξε ότι η ίδρυση Πρότυπου στην Αλεξάνδρεια δεν ήταν δυνατή εκείνη τη σχολική χρονιά για οικονομικούς, εκπαιδευτικούς και τεχνικούς λόγους. Ταυτόχρονα, επειδή αναγνώρισε ότι η πολύτιμη συνεργασία του Ιορδανίδη θα προήγαγε το έργο του Ομίλου, αποφάσισε να προσληφθεί με την ιδιότητα του Τεχνικού Συμβούλου του Ε.Ο.Α., προκειμένου να εργαστεί ως τακτικός αναλυτής ειδικών θεμάτων στο Δελτίο που επρόκειτο να εκδοθεί μελλοντικά, να επιστατεί στις εκδόσεις του Ομίλου και να οργανώνει παιδαγωγικές διαλέξεις.
Η οργάνωση διαλέξεων ήταν ένα από τα πεδία όπου δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα ο Ε.Ο.Α. κατά το 1919, εφόσον εκτιμούσε πως θα συντελούσαν ιδιαίτερα στη διαφώτιση του κοινού σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τον κύκλο άνοιξε ο Μαρσέλος, μιλώντας για «Το εκπαιδευτικό ζήτημα και το ‘Πρότυπο Σχολείο’». Ο ίδιος αργότερα μίλησε με θέμα τη «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου». Πέντε διαλέξεις έδωσε ο Ιορδανίδης, δύο -«Το Εκπαιδευτικό μας ζήτημα» και «Το Πρότυπο κι ο δάσκαλός του»- ως διευθυντής ακόμη του σχολείου του Ζαγαζίκ και τρεις για το εκπαιδευτικό σύστημα της Μοντεσσόρι ως Τεχνικός Σύμβουλος του Ομίλου. Άλλη μια διάλεξη έδωσε ο Φιλιππίδης με θέμα τα «Νέα Εκπαιδευτικά Νομοσχέδια». Όλες οι διαλέξεις πραγματοποιήθηκαν στην αίθουσα του Επιστημονικού Συλλόγου Πτολεμαίου. Οι διαλέξεις ήταν προγραμματικός στόχος και του τμήματος Καΐρου. Πράγματι, ο Σκληρός προετοίμασε εκεί κάποιες ομιλίες των Μαρσέλου, Ιορδανίδη και Πάργα, που παραμένει άγνωστο αν πραγματοποιήθηκαν. Τέλος, ο Ιορδανίδης προγραμμάτιζε να παρουσιάσει τη δράση του στο Ζαγαζίκ με διαλέξεις στην Αλεξάνδρεια και το Κάιρο το καλοκαίρι του 1919. Η διάλεξη αυτή πραγματοποιήθηκε, τελικά, στις αρχές του 1920 στην Αλεξάνδρεια.
Η διάλεξη του Μαρσέλου «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου», όπου τόνιζε πως «Η συνεργασία η πραγματική σχολείου και σπιτιού είναι το μισό της εκπαιδευτικής μεταρρυθμίσεως», εκδόθηκε σε αυτόνομο φυλλάδιο από τον Ε.Ο.Α. Η διάλεξη του Δ. Φιλιππίδη πρέπει να αποτέλεσε τη βάση για ένα ακόμη φυλλάδιο με τίτλο «Τα εκπαιδευτικά Νομοσχέδια του Ι. Τσιριμώκου» που εκδόθηκε τότε. Επίσης, κατά το 1919 ο Ε.Ο.Α. εξέδωσε ένα άτιτλο φυλλάδιο για το σκοπό του Ομίλου και μια συναγωγή κειμένων σχετικών με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση με τίτλο «Από την επίσημη Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα». Επίσης, συζητήθηκε η έκδοση ενός τριμηνιαίου Δελτίου του Ε.Ο.Α., η οποία, όμως, τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Το κενό καλύφθηκε εν μέρει από το περιοδικό Γράμματα. Οι Αιγυπτιώτες συνεργάτες του τόμου καθώς και τα μέλη της κριτικής ομάδας των Γραμμάτων σχετίζονται στην πλειοψηφία τους με τον Ε.Ο.Α.
Στα Γράμματα είχε γράψει πολλά και ο Μαρσέλος. Παράλληλα, το καλοκαίρι του 1919, εκπόνησε και μια εκτενή μελέτη, όπου εξέθετε τις απόψεις του για τη δημοτική γλώσσα, το αναλυτικό πρόγραμμα κτλ. ως συμμετοχή στον εκπαιδευτικό διαγωνισμό για την κατεύθυνση που θα έπρεπε να ακολουθήσει η στοιχειώδης εκπαίδευση των Αιγυπτιωτών, που είχε προκηρύξει η Κοινότητα Μανσούρας, μια Κοινότητα της αιγυπτιακής ενδοχώρας με προϊστορία στις απόπειρες για εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης. Ο Ε.Ο.Α. αντιμετώπισε θετικότατα το γεγονός, εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία να προωθήσει προοδευτικές εκπαιδευτικές ρυθμίσεις και επιδιώκοντας να δείξει ότι η επιρροή του επεκτεινόταν και σε φορείς εξουσίας, όπως μια Κοινότητα.
Την εποχή εκείνη το Πρότυπο σχολείο του Μαρσέλου ετοιμαζόταν με την υποστήριξη του Ομίλου για τη δεύτερη σχολική χρονιά του, αφού είχε ολοκληρώσει την πρώτη κανονική χρονιά με μια τελετή απονομής των απολυτηρίων τον Ιούνιο του 1919, στην οποία παρευρέθηκαν και παράγοντες του Ε.Ο.Α. Όμως το τοπίο δεν ήταν ανέφελο. Οι συντηρητικοί πάροικοι, που δεν είχαν πεισθεί πως μια αλλαγή στη γλώσσα ή στις μεθόδους θα βοηθούσε στην προσαρμογή στις νέες συνθήκες, κρατούσαν εχθρική στάση απέναντι σε προτάσεις που έμοιαζαν επαναστατικές και αμφισβητούσαν καθιερωμένες ισορροπίες. Ο Μαρσέλος συναντούσε αντιδράσεις που στην αρχή του φαίνονταν αστείες, αλλά στη συνέχεια άρχισαν να τον κουράζουν. Οι ίδιες αντιδράσεις ανάγκασαν και τον Ιορδανίδη να παραιτηθεί από τη διεύθυνση του σχολείου του Ζαγαζίκ.
Απέναντι στις αντιδράσεις, ο Ε.Ο.Α. κρατούσε μετριοπαθή στάση, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι ακολουθεί την επίσημη ελλαδική εκπαιδευτική πολιτική. Χαρακτηριστικός είναι και ο τίτλος του φυλλαδίου «Από την επίσημη Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα». Με αυτή την προοπτική αναφέρεται στον Ε.Ο.Α. και ο Μαρσέλος στο τέλος της διάλεξής του «Συνεργασία Σπιτιού και Σχολείου». Το ίδιο επισημαίνει σε διάφορα σημεία της εργασίας, με την οποία συμμετείχε στο Διαγωνισμό της Κοινότητας Μανσούρας. Με μετριοπάθεια αντιμετωπίζει ο Ε.Ο.Α. και το γλωσσικό ζήτημα.
Όλες αυτές οι δραστηριότητες επικεντρώνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα εκπαιδευτικά. Στο Καταστατικό του Ομίλου, όμως, εξαγγέλλονταν και δραστηριότητες με καθαρά πολιτιστικό χαρακτήρα, όπως οι θεατρικές εκδηλώσεις. Έτσι, ο Ε.Ο.Α. το καλοκαίρι ανέβασε με επιτυχία μια θεατρική παράσταση. Στα πλαίσια αυτά, αλλά και με στόχο την προώθηση του δημοτικισμού, ο Όμιλος ξεκίνησε και μια σειρά λογοτεχνικών διαλέξεων, που εγκαινιάστηκαν το 1919 με δύο διαλέξεις του Πάργα και συνεχίστηκαν το επόμενο έτος.
Το 1921 τερματίζεται η λειτουργία του Προτύπου σχολείου λόγω οικονομικών δυσκολιών και την ίδια χρονιά τερματίζεται και η λειτουργία του Ε.Ν.Ο.Α.
(Πηγές:1)http://www.eriande.elemedu.upatras.gr/eriande/synedria/synedrio3/praltika%2011/papadimitriou.htm
2)Χατζηφώτη, Ι.Μ. Αλεξάνδρεια. Οι δύο αιώνες του νεότερου ελληνισμού 19ος-20ος αιών, Αθήνα, 1999.)
