Ήδη από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου, η Αγία Ορθόδοξος Εκκλησία, μας εισήγαγε σε μιά νέα περίοδο του εορτολογίου της, την περίοδο του Τριωδίου. Μας δίνεται έτσι η αφορμή να στρέψουμε την προσοχή μας προς το νόημα και το περιεχόμενό της και να προσεγγίσουμε κάποιες πτυχές της, που μπορούν να μας βοηθήσουν σε μιά βαθύτερη κατανόηση της σημασίας της στην πνευματική μας ζωή.
Είναι μια πένθιμη και κατανυκτική περίοδος, που αρχίζει, όπως είπαμε από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και φθάνει μέχρι τον εσπερινό του Μεγάλου Σαββάτου. Είναι περίοδος εντονωτέρου πνευματικού αγώνος, στην οποία η Εκκλησία, με τα τροπάρια, τους ύμνους, τα αναγνώσματα, τις κατανυκτικές Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες, τους Χαιρετισμούς της Θεοτόκου, με την νηστεία, την οποία αρχίζουμε από την Καθαρά Δευτέρα και με την όλη κατάλληλη ατμόσφαιρα των ημερών αυτών, μας καλεί σε μιά ακριβέστερη και βαθύτερη βίωση του μυστηρίου της μετανοίας, μας καλεί να παλαίψουμε και να σταυρώσουμε τα πάθη και τον παλαιόν άνθρωπον, που φέρουμε μέσα μας, έτσι ώστε συσταυρωμένοι και συναναστημένοι με τον Χριστό, να εορτάσουμε τα άγια Πάθη και την Ανάστασή Του.
Ιδιαίτερο γνώρισμα των ημερών αυτών είναι ο αγώνας προς τα πάθη με την βοήθεια της νηστείας υπό την διπλή της μορφή: Νηστεία των τροφών και νηστεία των παθών.
Η όλη δομή του Τριωδίου παρομοιάζεται σαν μία κλίμακα, μία ανοδική πορεία, που ανεβάζει τον πιστό από την γη στον ουρανό. Με την πρώτη βαθμίδα της, (Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου) εισάγει τον πιστό στην ταπείνωση και την συντριβή της καρδιάς, σαν το πιο απαραίτητο εφόδιο για τη θεραπεία της ψυχής από τα πάθη. Κατόπιν, στην επόμενη βαθμίδα της (Κυριακή του Ασώτου), μας παρουσιάζει την δύναμη της μετανοίας και το μέγεθος της ευσπλαγχνίας του Δεσπότου Χριστού, ο οποίος δέχεται την μετάνοια του αμαρτωλού, όταν αυτός μετανοεί ειλικρινά και τον αποκαθιστά και πάλι στην κατάσταση του υιού και κληρονόμου της Βασιλείας του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Απόκρεω), μας υπενθυμίζει την μεγάλη αλήθεια, ότι ο Θεός είναι μεν εύσπλαγχνος, αλλά είναι και δίκαιος. Και όσο μεγάλη είναι η ευσπλαγχνία του, άλλο τόσο μεγάλη είναι και η δικαιοσύνη του. Και θα έρθει κάποτε η φοβερά ημέρα της κρίσεως, για να κρίνει τον κόσμο και να αποδώσει στον καθένα κατά τα έργα του. Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Τυρινής), μας φέρνει στην αρχή της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους, στη ζωή των πρωτοπλάστων μέσα στον παράδεισο. Μας υπενθυμίζει, ότι η αιτία της εξορίας των από τον παράδεισο, ήταν η παρακοή στην εντολή του Θεού, που ήταν εντολή νηστείας και μας διδάσκει, ότι αν θέλουμε να ξαναβρούμε αυτόν τον χαμένο παράδεισο, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τον εντελώς αντίθετο δρόμο, τον δρόμο δηλαδή της υπακοής στο θέλημα του Θεού και της νηστείας.
Στην επόμενη βαθμίδα (Κυριακή της Ορθοδοξίας), μας διδάσκει την μεγάλη αλήθεια, ότι σε τίποτα δεν ωφελεί τον πιστό ο αγώνας, που κάνει να νεκρώσει τα πάθη και να κάνει κτήμα του τις αρετές, αν δεν πιστεύει ορθά, αν δεν βρίσκεται στους κόλπους της μόνης αληθινής Εκκλησίας του Χριστού, της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Στην επόμενη βαθμίδα (Β΄ Κυριακή των νηστειών), μας παρουσιάζει μια μεγάλη ασκητική μορφή και ταυτόχρονα έναν μεγάλο αγωνιστή και υπέρμαχο της Ορθοδοξίας, τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, προκειμένου να μας εμπνεύσει τόσον από τους αντιαιρετικούς του αγώνες, όσον επίσης και από την ζωή της ασκήσεώς του. Στην επόμενη βαθμίδα (Γ΄ Κυριακή των νηστειών, ή της Σταυροπροσκυνήσεως), φέρνει στη μνήμη μας το πάθος του Κυρίου και προβάλλει εις προσκύνηση τον τίμιο και ζωοποιό Σταυρό του ως ισχυρότατο όπλο, ως στήριγμα, παρηγορία και αναψυχή, ως πηγή δυνάμεως στον αγώνα κατά των παθών. Στις επόμενες δύο βαθμίδες (Δ΄και Ε΄ Κυριακές των νηστειών), μας παρουσιάζει δύο ακόμη μεγάλες ασκητικές μορφές, τον άγιο Ιωάννη τον Σιναΐτη και την οσία Μαρία την Αιγυπτία, ως παραδείγματα τελείας ασκητικής διαγωγής. Τέλος στην τελευταία βαθμίδα (Κυριακή των Βαΐων), μας εισάγει στο πάθος του Κυρίου και εν τέλει μας οδηγεί στην φωτεινή ατμόσφαιρα της λαμπροφόρου Αναστάσεως.
Η όλη αυτή ανοδική πορεία, το ανέβασμα στην κλίμακα των αρετών, στην οποία μας καλεί να βαδίσωμε η αγία μας Εκκλησία διά του Τριωδίου, δεν είναι από τα πράγματα, που εύκολα κατορθώνονται. Απαιτείται αγώνας σκληρός και οδυνηρός με θυσίες πολλές, για να κόψει κανείς τα πάθη του, για να ξεριζώσει από μέσα του όσα αγκάθια ρίζωσαν μέσα στο χώρο της καρδιάς του. Δεν θα πρέπει όμως κανείς να απελπίζεται και να αποθαρρύνεται, αναλογιζόμενος τους κόπους και τις δυσκολίες του πράγματος. Στον αγώνα αυτόν δεν έχει σημασία σε ποιά πνευματικά μέτρα θα φθάσει. Σημασία έχει να ξεκινήσει τον αγώνα με ζήλο και προθυμία πολλή και να μην παύσει αγωνιζόμενος μέχρι τελευταίας του αναπνοής. Και τότε ας είναι βέβαιος, ότι θα έχει μαζί του την παντοδύναμο βοήθεια της Θείας Χάριτος και τις πρεσβείες των αγίων.
Αρχιμ. Μελέτιος Κούμανης
Ηγούμενος Ι.Μονής Οσίου Σάββα Ηγιασμένου
