Στις 25 Απριλίου του 1843 με πρωτοβουλία του πρώτου Γενικού Προξένου της Ελλάδας Μιχαήλ Τοσίτσα (Τοσίτζα) ιδρύεται η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας που αποκλήθηκε «Η Ελληνοαιγυπτιακή Κοινότης των Αλεξανδρέων». Το 1888 μετονομάζεται σε «Ελληνική εν Αλεξανδρεία Κοινότητα». Τα γραφεία της ΕΚΑ στεγάστηκαν σε ιδιόκτητο ακίνητο στην οδό Μοσκέ Ατταρίν.

Με δωρεές του Μ.Τοσίτσα και των αδελφών του η ΕΚΑ αποκτά σε σύντομο διάστημα όλα τα ιδρύματα που κρίθηκαν απαραίτητα για την εξυπηρέτηση των αναγκών και την διατήρηση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος των μελών της. Καθώς το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αλεξάνδρεια μεγαλώνει ιδρύεται ένα ακόμη σχολείο στα 1853.

πρώην Τοσιτσαία Σχολή – νυν έδρα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας

Πρόκειται για την «Τοσιτσαία Σχολή». Περιελάμβανε Σχολείο Αρρένων και Παρθεναγωγείο και λειτούργησε για 114 χρόνια. Στο κτίριο αυτό στεγάζεται σήμερα το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής. Στα 1847 ο Τοσίτσας προσέφερε το οικόπεδο για να ανεγερθεί η πρώτη κοινοτική εκκλησία, η «Εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου». Πρωταρχική μέριμνα υπήρξε η εξασφάλιση χώρου στην Αλεξάνδρεια για τη δημιουργία νεκροταφείου. Ο Μωχάμετ ΄Αλι παραχώρησε στους Ορθόδοξους Ελληνες ειδικό οικόπεδο, το οποίο στα 1853 επεξέτειναν με αγορά επιπλέον γης, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το ελληνικό νεκροταφείο. Όσο άνθιζαν τα οικονομικά της Ε.Κ.Α. τόσο απλώνονταν οι ποικίλες δραστηριότητές της και οι φιλανθρωπικές της προσφορές. Έγινε παράδειγμα προς μίμηση για όλες τις υπόλοιπες ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου, της Μέσης Ανατολής και ολόκληρης της Αφρικής. Στα 1854 διακόπηκαν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδος και Τουρκίας, εξαιτίας της ελληνικής στάσης στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο που είχε ξεσπάσει ένα χρόνο πριν. Ο Τοσίτσας και, μαζί του πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο.

Το 1854 τα ηνία της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας αναλαμβάνει ο κόμης Στέφανος Ζιζίνιας. Στις 25 Μαρτίου του 1856 εγκαινιάζει τον υπέρλαμπρο κοινοτικό ναό του Ευαγγελισμού, ο οποίος εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Ι.Ν. Ευαγγελισμού

Οι πρόεδροι που τον διαδέχτηκαν είναι ο Δημήτριος Ρίζος (1857-1862), Κωνσταντίνος Χαραλάμπης (1862-1863), Σοφοκλής Κωνσταντινίδης (1863-1871) και Θεόδωρος Ράλλης (1871-1885). Όλοι τους φρόντισαν να διατηρήσουν τον ευεργετισμό της κοινότητας. Ένα από τα σπυδαία έργα της εποχής ήταν η ίδρυση του καινούριου νοσοκομείου, του Αγίου Σωφρονίου. Το νοσοκομείο συνδέθηκε πολύ με τον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας. Σ’ αυτό ο Γερμανός ιατρός R. KOCH, με τη βοήθεια των Ελλήνων ιατρών Καρτούλη και Βαλασόπουλου, ανακάλυψε το βακτήριο της χολέρας κατά την επιδημία που ξέσπασε στα 1883, γεγονός που βοήθησε στην παρασκευή εμβολίου κατά της ασθένειας. Σ’ αυτό το νοσοκομείο νοσηλεύτηκε και άφησε την τελευταία του πνοή ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης την ημέρα των γενεθλίων του, στις 29 Απριλίου του 1933.

Γ. Αβέρωφ

Μια από τις λαμπρότερες περιόδους ακμής είναι εκείνη της προεδρίας του Γεωργίου Αβέρωφ (1885-1899), ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στον ευεργετισμό τόσο προς την Ελλάδα όσο και προς την Κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Το 1878 ιδρύθηκε το περιώνυμο κοινοτικό γυμνάσιο που ονομάστηκε «Αβερώφειο Γυμνάσιο» και εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Τα ελληνόπουλα της Αλεξάνδρειας είχαν πληθύνει σημαντικά με συνέπεια τα σχολεία να μην επαρκούν. ΄Ετσι ανηγέρθη με χρήματα του Γεωργίου Αβέρωφ ακόμη ένα σχολείο το περίβλεπτο νεοκλασικό «Αβερώφειο Παρθεναγωγείο». Το ίδρυμα λειτούργησε μέχρι το 1963, οπότε λόγω της συρρίκνωσης του ελληνισμού και της έλλειψης μαθητών, παραχωρήθηκε στο ελληνικό κράτος, και σήμερα στεγάζει το «Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο» και το «Παράρτημα του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού».

Εξίσου σπουδαία και αξιομνημόνευτη είναι η προσφορά του Αβέρωφ και στην μητέρα Ελλάδα. Η γενναιοδωρία του υπήρξε τεράστια και ανακηρύχθηκε εθνικός ευεργέτης. Το Μετσόβειο Πολυτεχνείο, που ξεκίνησαν με χρήματά τους οι Αλεξανδρινοί Τοσίτσας και Στουρνάρας, αποπερατώθηκε απ’ τον Αβέρωφ. Ο Αβέρωφ χρηματοδότησε επίσης την ίδρυση της Σχολής Ευελπίδων, τις φυλακές των ανηλίκων στην Αθήνα και την αγροτική σχολή στη Λάρισα. Δώρισε μεγάλα ποσά και οικόπεδα στον Δήμο Μετσόβου και επιχορήγησε το «Ωδείο Αθηνών». Προσέφερε επίσης ένα εκατομμύριο δραχμές για την ανακατασκευή του Παναθηναϊκού σταδίου, όπου αναβίωσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Με τις δικές του δωρεές αγοράστηκε το θρυλικό καταδρομικό και ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου «ΑΒΕΡΩΦ», που τιμήθηκε με το όνομά του και αυτό, με τη σειρά του, τον τίμησε στην ιστορία της Ελλάδας. Οι αρχές του 20ου αιώνα βρήκαν τον ελληνισμό της Αλεξάνδρειας να αριθμεί γύρω στις 150.000 και το επίπεδο της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής τους ήταν κατά πολύ ανώτερο από το αντίστοιχο που επικρατούσε στην Ελλάδα.